ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ 2016

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α1.

            Διωγμένος από τους δολοφόνους του Καλιγούλα, είχε αποσυρθει σε μια θερινή κατοικία, που ονομάζεται Ερμαίο. Λίγο αργότερα τρομοκρατημένος από τα νεα της σφαγής σύρθηκε  προς το πιο κοντινό λιακωτό και κρύφτηκε ανάμεσα στα παραπετάσματα που κρέμονταν στην πόρτα.

            Κάποια μέρα ο Κάτωνας έφερε στο βουλευτήριο ένα πρώιμο σύκο  από την Καρχηδόνα και δείχνοντάς το στους συγκλητικούς «Σας ρωτώ» είπε «πότε νομίζετε ότι αυτό το σύκο κόπηκε από το δέντρο». Όταν όλοι είπαν ότι ήταν φρέσκο, είπε: «Κι όμως να ξέρετε ότι κόπηκε πριν τρεις μέρες στην Καρχηδόνα».

            Μόλις άκουσε τον χαιρετισμό ο Καίσαρας είπε: «Στο σπίτι ακούω αρκετούς τέτοιους χαιρετισμούς». Τότε το κοράκι θυμήθηκε (ήρθαν στο μυαλό του κορακιού) τα λόγια του αφεντικού του: «Έχασα το λάδι και τον κόπο μου (κρίμα στον κόπο μου)». Μ’ αυτά τα λόγια ο Αύγουστος γέλασε και αγόρασε το πουλί για τόσο μεγάλο ποσό, όσο δεν είχε αγοράσει κανένα μέχρι τότε.

Β1α.

insidiatore

qua

caedium

mihi

quoddam

praecocia

patrum

haec

tui

nullius

B1β.

propiorem / prope, propius, proxime

satius

B2α.

excludunt

recedamus

exterruisti

proreptum

abderetis

afferre

ostenturus(que) / ostensurus(que)

decerpi

dic

veniendo

B2β.

 perdas

perderes

perditurus sis

perdideris

perdidisses

Γ1α.

Caligulae: γενική αντικειμενική στο insidiatoribus.

cui: δοτική προσωπική κτητική στο est.

se: αντικείμενο του ρ. abdidit (ευθεία ή άμεση αυτοπάθεια).

die: αφαιρετική ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο attulit.

decerptam esse: ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρ. putetis (ετεροπροσωπία).

ex arbore: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της προέλευσης / απομάκρυνσης από τόπο στο decerptam esse.

recentem: κατηγορούμενο του εννοούμενου υποκειμένου ficum.από το απαρέμφατο esse

salutationum: γενική διαιρετική στο satis.

corvo: δοτική προσωπική στην περίφραση venit in mentem.

quanti: γενική της αφηρημένης αξίας στο emitque.

Γ1β.

Ficus praecox a Catone allata est in curiam quodam die.

Γ1γ.

στάση σε τόπο: in curia

απομάκρυνση από τόπο: ex, ab de, curia

κίνηση σε τόπο: domum

απομάκρυνση από τόπο: domo.

Γ1δ.

1-    Risitne Augustus ad haec verba? (η αναμενόμενη απάντηση δεν ξέρουμε αν είναι θετική ή αρνητική)

2-    Num Augustus risit ad haec verba?(η αναμενόμενη απάντηση είναι αρνητική)

3-    Nonne Augustus risit ad haec verba?(η αναμενόμενη απάντηση είναι θετική)

4-     Ad haec verba Augustus risit? (χωρίς εισαγωγικό μόριο για λόγους έμφασης)

Γ2α.

- vela quae praetenta erant.

- ficum quae praecox erat.

Γ2β.

cui nomen est Hermaeum: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο diaetam, ως επιθετικός προσδιορισμός στο diaetam.

quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος interrogo.

cum omnes recentem esse dixissent: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο inquit.

quanti nullam adhuc emerat: δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική πρόταση, του ποσού, που λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης (α΄ όρος σύγκρισης είναι το emit tanti).(προσδιορίζει το tanti)

Γ2γ.

exclusus: postquam exclusus est [εκφέρεται με οριστική παρακειμένου, γιατί η πρόταση ενδιαφέρει καθαρά από χρονική άποψη και δηλώνει το προτερόχρονο].

exterritus: cum exterritus esset.

audita:χρονική μετοχή , νόθη-ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη, δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με το ρήμα της πρότασης

 cum Caesar audivisset salutationem.

Επιμέλεια:

Άντα Κουτουβάλα

ΙΣΤΟΡΙΑ 2016

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 2016

ΘΕΜΑ Α1.

Α. σ. 92-93:  «Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη… των αντιβενιζελικών»

Β. σ. 213-214: «Η επανάσταση του Θερίσου είχε  αποκτήσει… προς τους επαναστάτες»

Γ. σ. 152: «Με βάση …των ανταλλαξίμων»

ΘΕΜΑ Α2.

α. Σ

β. Λ

γ. Λ

δ. Λ

ε. Σ

ΘΕΜΑ Β1.

σ. 142-143: «Η επιστροφή των προσφύγων… το δρόμο της προσφυγιάς»

ΘΕΜΑ Β2.

σ. 157 : «Την αστική αποκατάσταση… χρονικό διάστημα»

ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

ΘΕΜΑ Γ1.

α) σ. 78-79 : «Παρά την έντονη αντίδραση… της αρεσκείας του», + Από το κείμενο Α η πρώτη παράγραφος

β) Η ιδέα… πλειοψηφίας». + Από το κείμενο Α η δεύτερη παράγραφος. «Ο βασιλιάς… πολιτικού τοπίου». + Το κείμενο Β

σ. 80 «Το διάστημα… θεμελιώθηκαν» (προαιρετικά)

ΘΕΜΑ Δ1.

Α) σ. 25 «Η οριστική αντιμετώπιση… αρδευόμενα» + κείμενο Α

    σ. 43-45 : «Το αποφασιστικό βήμα… αγροτικό χώρο» & κείμενο Β

Β) σ. 25 «Από το 1870 ως το 1911… ιδιοκτησίας» (χωρίς παράθεμα)

    σ. 43-45: «Με βάση αυτά… μικροϊδιοκτησίας» + κείμενο Γ 

Επιμέλεια:

Θεανώ Χατζή

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 2016

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 

ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ (ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) 

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ)

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α1. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Με ανάλογο τρόπο (γίνονται) και οι οικοδόμοι και όλοι οι άλλοι τεχνίτες˙ δηλαδή, χτίζοντας με καλό τρόπο σπίτια θα γίνουν καλοί οικοδόμοι, όμως χτίζοντας με κακό τρόπο, κακοί. Γιατί αν δε συνέβαιναν τα πράγματα κατ’ αυτόν τον τρόπο, δε θα χρειαζόταν καθόλου ο άνθρωπος που θα δίδασκε, αλλά όλοι θα ήταν καλοί ή κακοί από τη γέννησή τους. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και με τις αρετές˙ κάνοντας δηλαδή όσα συμβαίνουν στη συναλλαγή μας με τους άλλους ανθρώπους άλλοι γινόμαστε δίκαιοι και άλλοι άδικοι, ενώ κάνοντας όσα έχουν μέσα τους το στοιχείο του φόβου και αποκτώντας τη συνήθεια να αισθανόμαστε φόβο ή θάρρος, άλλοι γινόμαστε ανδρείοι κι άλλοι δειλοί. Το ίδιο συμβαίνει και σε σχέση με τις επιθυμίες και την οργή˙ άλλοι δηλαδή γίνονται σώφρονες και πράοι και άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι, οι πρώτοι με το να συμπεριφέρονται έτσι στις περιστάσεις αυτές και οι άλλοι με τον αντίθετο τρόπο. Και με έναν λόγο, τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας διαμορφώνονται με την επανάληψη όμοιων ενεργειών. Γι’ αυτό πρέπει να προσδίδουμε στις ενέργειές μας μια ορισμένη ποιότητα˙ γιατί τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας είναι αντίστοιχα προς τις διαφορές που οι ενέργειες αυτές παρουσιάζουν μεταξύ τους. Δεν έχει λοιπόν μικρή σημασία* να αποκτά κανείς από την πιο μικρή ηλικία αυτές ή εκείνες τις συνήθειες, αντίθετα, έχει πολύ μεγάλη σημασία, ή μάλλον σημαίνει το παν.

Β 1.

φαύλης: Στο σημείο αυτό επιχειρείται από τον φιλόσοφο μια διάκριση μεταξύ των πολιτευμάτων. Αυτά χωρίζονται σε καλά και λιγότερο καλά. Ο Αριστοτέλης συνήθως κάνει διάκριση ανάμεσα στα ορθά πολιτεύματα και τις παρεκβάσεις τους, δηλαδή τις εκτροπές από αυτά. Αυτή τη διάκριση τη συναντάμε στα Πολιτικά. Εδώ όμως δεν αναφέρεται σ’ αυτό˙ εδώ προϋποτίθεται ότι ο νομοθέτης επιδιώκει σε κάθε περίπτωση το καλό των πολιτών˙ απλώς μπορεί να μην έχει πάντοτε επιτυχία στον στόχο του αυτόν. Παρόμοια, σε άλλο χωρίο των Ηθικών Νικομαχείων, ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για νόμο που είναι κείμενος ὀρθῶς και έχει επιτυχία, και για νόμο ἀπεσχεδιασμένον (δηλαδή προχειροφτιαγμένο) που δεν έχει επιτυχία. Ένα πολίτευμα θεωρείται, επομένως, επιτυχημένο όταν επιτυγχάνεται ο στόχος του νομοθέτη, που είναι η ευδαιμονία της πόλης και των πολιτών. Όσο, λοιπόν, εξαρτάται από τους νομοθέτες, όλα τα πολιτεύματα είναι καλά, αφού όλων των νομοθετών πρόθεση είναι η επίτευξη της ευδαιμονίας της πόλης με το να κάνουν τους πολίτες ενάρετους, θεσπίζοντας σωστούς νόμους. Οι πολίτες εφαρμόζοντας τους νόμους αυτούς κατακτούν την αρετή και μέσω αυτής την ευδαιμονία. Άρα, αν διαπιστώνουμε διαφορά ενός πολιτεύματος από ένα άλλο, πρόκειται στην ουσία για διαφορά ως προς τον βαθμό τελειότητας στην επίτευξη του στόχου τους. Ωστόσο ακόμα και με το λιγότερο τέλειο πολίτευμα δεν περνάμε στην περιοχή του κακού. Σε μια «φαύλη πολιτεία» οι πολίτες δεν απολαμβάνουν το ίδιο αποτέλεσμα με τους πολίτες της «αγαθής πολιτείας»: δε βιώνουν την κατάκτηση του απόλυτου αγαθού, της ευδαιμονίας.

… καί γίνεται … καί φθείρεται:

Ο Αριστοτέλης προσπαθώντας να αποδείξει ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν εκ φύσεως, αναφέρει δύο έννοιες, τη γένεση και τη φθορά, που αποτελούν θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος ήδη από την αρχή της φιλοσοφικής σκέψης (κι ένα έργο του Αριστοτέλη έχει τον τίτλο «Περί γενέσεως καί φθορᾶς»). Γένεσις είναι η δημιουργία, ενώ φθορά η καταστροφή. Και τα δύο αυτά μέλη της αντίθεσης στην ενότητα αυτή συνδυασμένα με την αρετή, έχουν άμεση σχέση τόσο με τον εθισμό όσο και με την ηθική πράξη. Ο φιλόσοφος ήδη διαπίστωσε ότι τις ηθικές αρετές τις αποκτούμε αφού ενεργήσουμε πρώτα, δηλαδή με την άσκηση και τον εθισμό, όπως μαθαίνουμε μια τέχνη. Επιδιώκει, λοιπόν, να υπογραμμίσει ότι τόσο η γένεση όσο και η φθορά της αρετής (και τέχνης) έχουν την ίδια αρχή και γίνονται με τα ίδια μέσα: με τον εθισμό. Εκείνο, δηλαδή, που έχει κυρίως σημασία, είναι ο τρόπος άσκησης και εθισμού, η ποιότητα των ενεργειών του ανθρώπου, οι καλοί ή κακοί τρόποι δράσης και συμπεριφοράς. Ανάλογα με αυτούς δημιουργούνται οι καλές ή κακές συνήθειες. Από τις πρώτες διαμορφώνονται οι ηθικές αρετές. Γι’ αυτό ακριβώς και έχει μεγάλη σημασία ο τρόπος με τον οποίο θα συνηθίσουμε να ενεργούμε από τη νεανική ηλικία. Αυτό είναι το αντικείμενο της Παιδείας / Αγωγής.

αἱ ἕξεις:

Η λέξη ετυμολογικά παράγεται από το θέμα του μέλλοντα του ρήματος «ἔχω» και συγκεκριμένα από το σεχ- > hεχ- > ἑχ + την παραγωγική κατάληξη -σις, η οποία δηλώνει ενέργεια. Αρχικά σήμαινε την κατοχή, την απόκτηση, και μάλιστα την ίδια την προσπάθεια για απόκτηση ή κατοχή. Για τον Αριστοτέλη η λέξη απέκτησε ηθικό περιεχόμενο: είναι τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας, που αποκτιούνται με την επίμονη άσκηση και την επανάληψη κάποιων συγκεκριμένων ενεργειών. Σήμερα η λέξη έχει αποκτήσει ψυχολογικό περιεχόμενο και είναι η συνήθεια ως αποτέλεσμα επανάληψης, μάθησης ή συνεχούς επίδρασης του ίδιου παράγοντα. Κατά τον Αριστοτέλη οι «ἕξεις» είναι ένα από τα τρία «γινόμενα ἐν τῇ ψυχῇ» και αποτελεί την έννοια «γένους» της αρετής. Ως έννοια έχει ουδέτερο περιεχόμενο, καθώς υπάρχουν καλές και κακές έξεις. Αρετές αποτελούν οι καλές έξεις, που προκύπτουν από την επανάληψη όμοιων ενάρετων πράξεων. Μάλιστα, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, δεν αρκεί κάποιος να κάνει ενάρετες πράξεις, για να αποκτά καλές έξεις και, άρα, αρετές, αλλά να τις κάνει όπως ο ενάρετος άνθρωπος, δηλαδή να αποτελούν πηγή χαράς και ευχαρίστησης. Ρόλο σημαντικό σε όλα αυτά παίζει η ορθή αγωγή, που πρέπει να ξεκινά από την παιδική ηλικία. Όπως διαβάζουμε αλλού στα Ηθικά Νικομάχεια, συμβαίνει και το αντίστροφο: οι έξεις γίνονται η πηγή των αντίστοιχων ενεργειών, και έτσι δημιουργείται ένας κύκλος. Ας πάρουμε ως παράδειγμα την ανδρεία: συνηθίζοντας να περιφρονούμε τους κινδύνους γινόμαστε ανδρείοι, και, αφού γίνουμε ανδρείοι, μπορούμε να αντιμετωπίζουμε ακόμη καλύτερα αυτά που προκαλούν φόβο.

Β 2.

Ο Αριστοτέλης επιδιώκει να αποδείξει ότι οι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως. Στην προσπάθειά του αυτή στην πρώτη παράγραφο του κειμένου δίνει παραδείγματα σχετικά με τον τρόπο που ένας άνθρωπος μαθαίνει μια τέχνη. Αποδεικνύει με αυτά ότι εκείνο που έχει σημασία για τη γένεση (: κατάκτηση) και φθορά τους είναι ο τρόπος άσκησης και εθισμού, δηλαδή η ποιότητα των ενεργειών που επαναλαμβάνει, οι καλοί ή κακοί τρόποι συμπεριφοράς.

Ο φιλόσοφος στο σημείο αυτό εισάγει τον νέο συλλογισμό του με το επίρρημα οὕτω, που δηλώνει σύνδεση με την προηγούμενη ενότητα, στην οποία γίνεται αναφορά στις τέχνες και ταυτόχρονα μετάβαση, με αναλογική θεώρηση, από τις τέχνες στις αρετές. Δηλαδή ανάλογα με τα προηγούμενα, το ίδιο συμβαίνει στις αρετές.

Ο Αριστοτέλης, ο οποίος θεωρεί ότι η αρετή έχει και κοινωνική διάσταση, για να τεκμηριώσει αυτή την άποψη, αναφέρεται σε παραδείγματα της καθημερινής ζωής του ανθρώπου, αφού αυτός αποκτά αρετή μέσα από τη δράση του στην κοινωνία. Απαριθμεί αντιθετικά τόσο ηθικές ιδιότητες όσο και καταστάσεις του θυμικού (: της ψυχής), για να κάνει σαφέστερη τη διαπίστωσή του για τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην ποιότητα των ενεργειών του ανθρώπου και τις καλές ή κακές συνήθειες που οδηγούν – ή όχι – στις ηθικές αρετές. Ενδεικτικά παραθέτει τέσσερα αντιθετικά ζεύγη, που εκφράζουν ηθικές ιδιότητες και συναισθηματικές καταστάσεις. Διαπιστώνει, λοιπόν, ότι στις συναλλαγές του με τους άλλους ανθρώπους καθημερινά κάποιος, ανάλογα με τον τρόπο που συνηθίζει να συμπεριφέρεται, γίνεται δίκαιος ή άδικος. Ερχόμενος αντιμέτωπος με καταστάσεις που προκαλούν φόβο, μπορεί να αναδειχτεί ανδρείος ή δειλός. Αντιμετωπίζοντας καταστάσεις που έχουν σχέση με τις επιθυμίες άλλοι γίνονται σώφρονες, ενώ άλλοι ακόλαστοι. Τέλος, ως προς αυτά που προκαλούν οργή, άλλοι αποκτούν την ιδιότητα του πράου κι άλλοι του οργίλου («πράττοντες γάρ τά … ἐκ τοῦ οὑτωσί»).

Η αρετή, λοιπόν, πραγματώνεται μέσα από τις όμοιες ενέργειες, οι οποίες δημιουργούν τις έξεις, δηλαδή τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα. Ο Αριστοτέλης με τον αναλογικό συλλογισμό που εξέθεσε, απέδειξε για άλλη μια φορά ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως, αλλά είναι αποτέλεσμα εθισμού.

v  Μείζων προκειμένη: Όσα δεν υπάρχουν εκ φύσεως, όπως οι τέχνες, είναι αποτέλεσμα έξης.

v  Ελάσσων προκειμένη: Όμοια, οι ηθικές αρετές (δικαιοσύνη, ανδρεία, σωφροσύνη, πραότητα) είναι αποτέλεσμα έξης.

v  Συμπέρασμα: Οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν «φύσει», αποκτώνται με εθισμό.

Β 3. Εισαγωγή:

Στην Ακαδημία του Πλάτωνα στην Αθήνα όπου ο Αριστοτέλης πήγε για να σπουδάσει, είχε την τύχη να συναντήσει σπουδαίους λόγιους. «Ένας τέτοιος λόγιος … ήταν ο Εύδοξος από την Κνίδο… η ψυχοσύνθεση του Πλάτωνα)».

Β 4.

γηγενής: γινόμενον, γίνεται, γίνονται, ἐγίνοντο, ἐπιγινομένην

ἐσθλός: ἐστίν, ἔσονται

μισαλλοδοξία: συναλλάγμασι

δέος: δεινοῖς, δειλοί

στρεβλός: ἀναστρέφεσθαι

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γ1. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Μου φαίνεται (νομίζω) ότι λες (παρουσιάζεις) ικανοποιητική απόδειξη, είπα εγώ, ότι δεν είναι αυτή η τέχνη αυτών που κατασκευάζουν λόγους (των ρητόρων), την οποία αν αποκτήσει κάποιος μπορεί να είναι ευτυχισμένος. Κι όμως εγώ νόμιζα ότι κάπου εδώ θα εμφανιστεί (θα φανεί) η γνώση (η επιστήμη) την οποία βέβαια αναζητούμε από παλιά. Και βέβαια και οι άνδρες αυτοί που κατασκευάζουν λόγους, όταν συναναστρέφομαι (είμαι) μαζί τους, μου φαίνονται, Κλεινία, ότι είναι πάρα πολύ σοφοί και η ίδια η τέχνη τους θεϊκή (εξαίσια) και σπουδαία (υψηλής αξίας). Όμως δεν είναι καθόλου παράδοξο (αξιοθαύμαστο – άξιο απορίας). Γιατί είναι μικρό μέρος της τέχνης των μάγων και λίγο κατώτερη από εκείνη. Γιατί η τέχνη αφενός των μάγων είναι γήτεμα και φιδιών και αραχνών και σκορπιών και των άλλων θηρίων και ασθενειών, ενώ (αφετέρου) η άλλη ( η τέχνη αυτών που κατασκευάζουν λόγους – των ρητόρων) τυχαίνει να είναι σαγήνη (γοητεία) και ανακούφιση (παρηγοριά) και των δικαστών κι αυτών που συμμετέχουν στην εκκλησία του δήμου και των άλλων ανθρώπων.

Γ2.

φάτε

      ἐκτῶ

      τινῶν

      εὒδαιμον

ᾠήθη

πεφάνθω

παλαίτερον

κήλησι

τύχοιεν

ἐσομέναις

Γ3α.

μοι: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου από το ρήμα δοκεῑς.

εὐδαίμων: κατηγορούμενο στο τις από το συνδετικό ρήμα εἴη ἄν.

ἣν: αντικείμενο στο ρήμα ζητοῦμεν.

ἐκείνης: γενική συγκριτική από το επίθετο ὑποδεεστέρα ( συγκριτικός βαθμός)

οὖσα: κατηγορηματική μετοχή από το ρήμα τυγχάνει, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος (ἡ δε).

Γ3β.

κτησάμενος: υποθετική μετοχή

ανάλυση: εἰ κτήσαιτο.

αιτιολόγηση: αναλύεται σε δευτερεύουσα υποθετική πρόταση, η οποία εκφέρεται με εἰ + ευκτική, διότι πρόκειται για λανθάνοντα υποθετικό λόγο του οποίου η απόδοση είναι δυνητική ευκτική (εἴη ἄν) και επομένως δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος.

(τύπος υποθετικού λόγου: εἰ + ευκτική : η υπόθεση,

δυνητική ευκτική : η απόδοση)

Επιμέλεια:

Άντα Κουτουβάλα

Κατερίνα Ζάχου

ΣΩΤΗΡΗΣ π. ΖΑΧΟΣ: Ένα θέμα Έκθεσης, πολλές τοποθετήσεις

ΣΩΤΗΡΗΣ π. ΖΑΧΟΣ: Ένα θέμα Έκθεσης, πολλές τοποθετήσεις: Το θέμα της Έκθεσης που δόθηκε στους φετινούς υποψηφίους ακολούθησε το δρόμο του λαϊκισμού. Θέμα στο οποίο όλοι

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 2016

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β΄) ΔΕΥΤΕΡΑ 16 ΜΑΪΟΥ 2016 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ

Η φιλία 

Η φιλία, δώρο ακριβό και ευτύχημα σπάνιο, έχει πανάρχαιους τίτλους ευγένειας. Την εχάρηκαν άνθρωποι εκλεκτοί, σε όλα τα γεωγραφικά και τα ιστορικά πλάτη της οικουμένης, και την εγκωμίασαν ποιητές, σοφοί, πολιτικοί με τον τρόπο του ο καθένας, αλλά όλοι με την ίδια συγκίνηση. Άλλωστε, εκτός από την καταγωγή της λέξης (που είναι κατευθείαν παράγωγο του κύριου για την «αγάπη» ρήματος: φιλείν), και μόνο το γεγονός ότι, για να τονίσουμε την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη μας προς τα πιο οικεία μας πρόσωπα, δηλώνουμε ότι τους θεωρούμε «φίλους», μαρτυρεί πόσο ψηλά η κοινή συνείδηση τοποθετεί τη φιλία. 

Τι είναι η φιλία; «Εύνοια», φυσικά, όπως λέγει ο Αριστοτέλης• να έχεις, δηλαδή, καλές διαθέσεις απέναντι σ’ έναν άνθρωπο, να αισθάνεσαι στοργή γι’ αυτόν, να επιζητείς την συντροφιά του και να θέλεις την ευτυχία του• να είσαι εύνους προς κάποιον και αυτός εύνους προς εσένα• να υπάρχει ανταπόκριση, αμοιβαιότητα στα αισθήματά σας, να τον αγαπάς και να τον τιμάς κι εκείνος, επίσης, να σε αγαπά και να σε τιμά. Γι’ αυτό, όσο τρυφερές κι αν είναι οι σχέσεις μας με τα άψυχα, δεν λέγονται φιλία. Όταν αγαπούμε ένα άψυχο πράγμα, αυτό που αισθανόμαστε δεν είναι φιλία.

Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά το χρήσιμον», «δι’ ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε μ’ έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη, διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο περιμένουμε απ’ αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής). 

Του τρίτου είδους ο φιλικός δεσμός είναι η τέλεια, η ουσιαστική και ακατάλυτη φιλία. Τον κάνω συντροφιά, τον τιμώ, τον αγαπώ, με κάνει συντροφιά, με τιμά, με αγαπά, όχι επειδή περιμένω απ’ αυτόν ή εκείνος περιμένει από μένα ωφέλεια (με όλο που βέβαια και μπορώ και θα τον ωφελήσω, όπως και εκείνος επίσης, και μπορεί και θα με ωφελήσει), ούτε επειδή μου είναι ευχάριστος και του είμαι ευχάριστος (με όλο που πραγματικά αισθανόμαστε ευχαρίστηση ο ένας κοντά στον άλλο), αλλά επειδή, όντας ο καθένας μας αυτό που είναι, μοιάζουμε ο ένας στον άλλο –η ομοιότητά μας βρίσκεται στην ανθρώπινη αξία μας, στο υψηλό ποιόν της ανθρωπιάς μας. Η τέλεια, λοιπόν, φιλία είναι συνάντηση και δεσμός δύο προσώπων απάνω στον ίδιο ηθικό άξονα, στην ίδια αξιολογική κλίμακα. Θεμέλιο και εγγύηση της αγάπης τους είναι η «αρετή», και επειδή η αρετή είναι «κτήμα ες αεί» του ανθρώπου, ούτε αλλοτριώνεται, ούτε φθείρεται• οι φιλίες που δημιουργούνται απάνω σ’ αυτή τη βάση είναι σταθερές και μόνιμες, αδιάλυτες.

Φίλος είναι ο παραστάτης και σύμμαχός μας στον τραχύ αγώνα να υπάρξουμε, να σηκώσουμε το βάρος της ανθρωποσύνης μας, χωρίς να συντριβούμε ή να ευτελιστούμε. Όταν σε μια βαρυσήμαντη καμπή του βίου μελετούμε ή επιχειρούμε κάτι πολύ σοβαρό και επικίνδυνο, έχουμε ανάγκη από ένα καλόγνωμο σύμβουλο και αυστηρό κριτή, για να συζητήσουμε μαζί του ελεύθερα και χωρίς περιστροφές το πρόβλημά μας. Ποιος μπορεί να είναι αυτός ο σύμβουλος και κριτής; Μπορεί το πρόσωπο τούτο να είναι άλλος εκτός από τον φίλο; 

Ε.Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, σσ. 111-121, 

 Εκδόσεις Νόηση, Αθήνα, 2008 (Διασκευή). 

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις).

 Μονάδες 25 

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη: 

α. Ακόμα και οι τρυφερές σχέσεις μας με τα άψυχα είναι φιλία. 

β. Η αμοιβαιότητα των αισθημάτων είναι απαραίτητη προϋπόθεση της φιλίας. 

γ. Η φιλία δεν αποκλείει την προσδοκία οποιασδήποτε υλικής ανταμοιβής και ευχαρίστησης. 

δ. Η τέλεια φιλία είναι εκείνη που στηρίζεται σε ηθικές αξίες. 

ε. Σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής μας μπορούμε να στηριχτούμε και σε άλλους συμπαραστάτες και συμβούλους εκτός από έναν φίλο. 

 Μονάδες 10 

Β2. α) Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου του κειμένου «Μπορούμε να διακρίνουμε … (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής).» και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο. 

 Μονάδες 4 

β) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις; Άλλωστε (1η παράγραφος) δηλαδή (2η παράγραφος) Όταν (2η παράγραφος) λοιπόν (4η παράγραφος). 

 Μονάδες 4 

Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: εγκωμίασαν, ευχαρίστηση, συναναστροφής, ακατάλυτη, φθείρεται. 

Μονάδες 5 

 β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: οικεία, επιδέξιος, ωφέλεια, αξία, αυστηρό. 

 Μονάδες 5 

Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου: «διά το χρήσιμον» «αγαπά» (υλικό ή ηθικό). 

 Μονάδες 3 

β) Να αιτιολογήσετε τη λειτουργία του β΄ ενικού ρηματικού προσώπου στη δεύτερη παράγραφο και του α΄ πληθυντικού στην τρίτη παράγραφο. 

Μονάδες 4 

 Γ1. Σε ομιλία 500-600 λέξεων που θα γράψετε για να εκφωνήσετε σε εκδήλωση του σχολείου σας, με θέμα τις ανθρώπινες σχέσεις στη σύγχρονη εποχή, να εκθέσετε: 

α) τα χαρακτηριστικά της γνήσιας φιλίας, όπως εσείς την αντιλαμβάνεστε και 

β) την άποψή σας σχετικά με τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης/διαδικτύου στη δημιουργία σχέσεων φιλίας. 

 Μονάδες 40 

Ενδεικτικές απαντήσεις

Α1. 

Θεματικό κέντρο: Γνωρίσματα και σημασία της φιλίας 

1η παράγραφος: Διαχρονική και οικουμενική η αξία της φιλίας 

2η παράγραφος: Βασικά γνωρίσματα της φιλίας η θετική προδιάθεση προς τον άλλο / τα θετικά συναισθήματα προς το συνάνθρωπο 

3η παράγραφος: Στήριξη φιλίας κάποτε στον ωφελιμισμό και κάποτε στην απόλαυση - ευχαρίστηση που μας προσφέρει ο άλλος 

4η παράγραφος: Η πραγματική φιλία είναι δεσμός μεταξύ ατόμων με κοινές ηθικές αξίες - με αρετή 

5η παράγραφος: Ο φίλος είναι συμπαραστάτης, σύμμαχος, σύμβουλός μας στην προσπάθειά μας να διαφυλάξουμε την ύπαρξή μας 

Β1. 

α. Λ 

β. Σ 

γ. Σ 

δ. Σ 

ε. Λ 

Β2. 

α)

Διαίρεση : ‘’Μπορούμε να διακρίνουμε . . . προξενεί ευχαρίστηση’’

Αιτιολόγηση : ‘’Και στις δύο περιπτώσεις . . . επειδή . . . απόλαυση’’ 

[Παραδείγματα : (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής . . . κ.τ.λ)] 

β) Άλλωστε: προσθήκη
δηλαδή: επεξήγηση
Όταν: χρονική - υποθετική σχέση
λοιπόν: συμπέρασμα 

Β3. 

α)

εγκωμίασαν: εξύμνησαν, επαίνεσαν, εκθείασαν 

ευχαρίστηση: χαρά, ικανοποίηση, ευαρέσκεια, απόλαυση, αγαλλίαση, τέρψη 

συναναστροφής: σχέσης, επαφής, παρέας 

ακατάλυτη: άφθαρτη, ανθεκτική, αθάνατη 

φθείρεται: καταστρέφεται, αλλοιώνεται 

β) 

οικεία: άσχετα, άγνωστα 

επιδέξιος: αδέξιος, ανίκανος 

ωφέλεια: βλάβη, ζημία 

αξία: απαξία, ευτέλεια, αναξιότητα 

αυστηρό: ήπιο, επιεική 

Β4. 

α) 

‘’διά το χρήσιμον ‘’: για έμφαση στην αυτούσια παράθεση άποψης του Αριστοτέλη (στα αρχαία) ‘’αγαπά’’: για ανάδειξη της αμφιβολίας / υπαινιγμό ότι δεν είναι αυθεντικό το νόημα που περικλείεται 

(υλικό ή ηθικό): επεξήγηση του νοήματος που προηγήθηκε ως επιπρόσθετο συμπλήρωμα / παρεμβολή (μπορεί να παραλειφθεί). 

β)

β’ ενικό πρόσωπο (2η §): δείχνει/προσδίδει διάθεση επικοινωνίας και συναισθηματική προσέγγιση του συγγραφέα με τον αναγνώστη -> αμεσότητα, οικειότητα, ζωντάνια -> στοιχείο προφορικότητας α’ πληθυντικό πρόσωπο (3η §): τονίζεται η καθολικότητα / συλλογικότητα του νοήματος (ό, τι αναλύεται αφορά όλους), αλλά εντάσσοντας και τον εαυτό του ο συγγραφέας στο σύνολο προσδίδει ζωντάνια και αμεσότητα στο λόγο. 

Γ1. 

Επικοινωνιακό πλαίσιο: ομιλία / εισήγηση 

Προσφώνηση: Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συμμαθητές, 

Πρόλογος:
Έναρξη με αναφορά στη σημασία των αξιών στην πρόοδο, την οργάνωση της κοινωνίας ή Αναφορά στην κοινωνική αποξένωση, τον ατομικισμό που κυριαρχούν στις μέρες μας 

Ζητούμενο 1ο: Γνωρίσματα γνήσιας φιλίας: 

-Αλληλοσεβασμός / Διασφάλιση ισότητας μεταξύ ατόμων / Κοινοί στόχοι / Ανεκτικότητα – αποδοχή της διαφορετικότητας, ιδιαιτερότητας / Αίσθηση ελευθερίας - ασφάλειας 

-Ανιδιοτέλεια / Αλληλεγγύη / Αγάπη / Αυτοθυσία / Στήριξη σε δυσκολίες 

-Ειλικρίνεια / Ουσιαστικός διάλογος / Ουσιαστική επικοινωνία / Ανταλλαγή απόψεων / Ουσιαστικοί δεσμοί / Εμπιστοσύνη 

Ζητούμενο 2ο: Διαδίκτυο / Μέσα κοινωνικής δικτύωσης -> ρόλος στη δημιουργία σχέσεων φιλίας 

Θετικός ρόλος / Προσφορά / Στήριξη φιλίας: Η ουσιαστική εκμετάλλευση των συγκεκριμένων μέσων μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη υγιών σχέσεων, στη διεύρυνση των κοινωνικών οριζόντων και άρα στη στήριξη τη διάθεση του ατόμου για ανάπτυξη φιλικών σχέσεων 

-Πλήθος ευκαιριών για επικοινωνία χωρίς τοπικούς περιορισμούς / Σε παγκόσμια κλίμακα / Δυνατότητα επιλογής ατόμων με κριτήριο το επίπεδο - ενδιαφέροντα - χαρακτηριστικά 

-Στήριξη ατόμων που χαρακτηρίζονται από εσωστρέφεια / Ελευθερία έκφρασης / Ανάπτυξη σχέσεων και αποφυγή της απομόνωσης / Τόνωση κοινωνικότητας 

-Δυνατότητα για κοινές δράσεις - ψυχαγωγία - ενασχόληση με κοινά ενδιαφέροντα - ανταλλαγή πληροφοριών - κοινές εργασίες . . . 

Αρνητικός ρόλος / Αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη υγιών σχέσεων: Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης χωρίς έλεγχο, περιορισμούς, μέτρο μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην προσπάθεια του ατόμου, κυρίως του νέου, να επικοινωνήσει, να γίνει αποδεκτός 

-Απόσταση ατόμων /Σχέσεις απρόσωπες, επιφανειακές, απλοϊκές, χωρίς συναίσθημα 

-Κυριαρχία ανωνυμίας / Έλλειψη σεβασμού και ειλικρίνειας / διάθεση εκμετάλλευση του άλλου

-Συχνά φαινόμενα σήμερα η διαδικτυακή παρενόχληση, ο διαδικτυακός εκφοβισμός τα κακοπροαίρετα σχόλια με στόχο την υποτίμηση του συνανθρώπου 

 Επίλογος:
Αναφορά στην ανάγκη παροχής ουσιαστικής καλλιέργειας στο άτομο, ώστε να επιδιώκει τη γνήσια φιλία 

ή Αναφορά σε κινδύνους που εγκυμονεί η έλλειψη ουσιαστικών ανθρώπινων σχέσεων… 

Σας ευχαριστώ που με ακούσατε

Επιμέλεια:

Ζωή Δουβεντζίδου

Σωτήρης Ζάχος