Γ΄ ΤΑΞΗΣ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7
ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
ΚΕΙΜΕΝΟ
[Επίκληση των αξιών
της δημοκρατίας]
Χρειάζεται
μια απάντηση στο βασικό ερώτημα που άκουσα να επαναλαμβάνεται συχνά, κυρίως από
τους νέους οι οποίοι τόσο εύκολα αυταπατώνται κι εξίσου εύκολα απογοητεύονται:
Αφού η δημοκρατία είναι κατά κύριο λόγο ένα σύνολο διαδικαστικών κανόνων, πώς
μπορούμε να έχουμε την απαίτηση να βασιζόμαστε στους «ενεργούς πολίτες»; Για να
έχουμε ενεργούς πολίτες, δεν χρειάζονται άραγε και ιδανικά; Και βέβαια
χρειάζονται τα ιδανικά. Πώς όμως να μην πάρουμε υπόψη μας τις μεγάλες
ιδεολογικές συγκρούσεις που δημιούργησαν αυτούς τους κανόνες; Θέλετε να
δοκιμάσουμε να τις απαριθμήσουμε;
Πρώτο
μεταξύ όλων συναντάμε μέσα από αιώνες αμείλικτων θρησκευτικών πολέμων το
ιδανικό της ανοχής. Αν σήμερα απειλείται η ειρήνη στον κόσμο, η απειλή
προέρχεται για άλλη μια φορά από τον φανατισμό, δηλαδή από την τυφλή πίστη στη
δική μας αλήθεια και ότι αυτή μπορεί να επιβληθεί με τη βία. Δεν χρειάζονται
παραδείγματα· τα έχουμε καθημερινά μπροστά στα μάτια μας.
Έπειτα
έρχεται το ιδανικό της μη βίας. Ποτέ μου δεν ξεχνώ τη διδαχή του Καρλ Πόπερ*,
σύμφωνα με την οποία αυτό που ουσιαστικά διακρίνει μια δημοκρατική εξουσία από
μια μη δημοκρατική είναι πως μονάχα στην πρώτη οι πολίτες μπορούν να
ξεφορτωθούν τους κυβερνώντες χωρίς αιματοχυσίες. Οι τυπικοί κανόνες της
δημοκρατίας, που τόσο συχνά γίνονται αντικείμενο χλευασμού, εισήγαγαν για πρώτη
φορά στην ιστορία τρόπους συμβίωσης που είχαν στόχο την επίλυση των κοινωνικών
συγκρούσεων χωρίς τη χρήση βίας. Μόνον εκεί όπου οι κανόνες αυτοί γίνονται
σεβαστοί, ο αντίπαλος δεν θεωρείται πλέον εχθρός που πρέπει να εξοντωθεί αλλά
αυτός που μας αντιπολιτεύεται και αύριο μπορεί να πάρει τη θέση μας.
Τρίτο, το
ιδανικό της σταδιακής ανανέωσης της κοινωνίας μέσα από την ελεύθερη
αντιπαράθεση των ιδεών και την αλλαγή της νοοτροπίας και του τρόπου ζωής. Μόνο
η δημοκρατία επιτρέπει τη διαμόρφωση και την εξάπλωση των ειρηνικών
επαναστάσεων, όπως συνέβη τις τελευταίες δεκαετίες με την αλλαγή στις σχέσεις
των δύο φύλων, που ίσως να είναι η μεγαλύτερη επανάσταση της εποχής μας.
Τέλος, το
ιδανικό της αδελφότητας (η fraternité της Γαλλικής Eπανάστασης). Η ιστορία του
ανθρώπου είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορία συγκρούσεων αδελφοκτόνων. Στο έργο του
Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Χέγκελ** χαρακτήρισε την Ιστορία ως «απέραντο
σφαγείο». Μπορούμε να τον διαψεύσουμε; Σε καμία χώρα του κόσμου δεν υπάρχει
περίπτωση να διαρκεί επί μακρόν η δημοκρατία δίχως να γίνει ήθος και
συμπεριφορά.
Πώς όμως
μπορεί να γίνει αυτό δίχως την αναγνώριση της αδελφότητας που ενώνει όλους τους
ανθρώπους σε ένα κοινό πεπρωμένο; Η αναγνώριση αυτού του γεγονότος είναι τόσο
περισσότερο αναγκαία σήμερα, που καθημερινά συνειδητοποιούμε αυτό το κοινό
πεπρωμένο και θα έπρεπε να ενεργήσουμε με συνέπεια όσο υπάρχει ακόμα αυτή η
μικρή φλόγα της λογικής που φωτίζει την πορεία μας.
Απόσπασμα από το βιβλίο του
Norberto Bobbio, Το μέλλον της δημοκρατίας, μετάφραση Π. Ράμος. Θεσσαλονίκη:
Παρατηρητής, 1993, σελ. 49-51.
A1. Να γράψετε στο τετράδιό
σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις). Μονάδες 25
Β1. Να επαληθεύσετε ή να
διαψεύσετε, με βάση το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό
σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:
α. Κυρίως οι νέοι αμφισβητούν
τη δυνατότητα της δημοκρατίας να βασίζεται στους «ενεργούς πολίτες».
β. Η αλλαγή στις σχέσεις των
δύο φύλων δεν εντάσσεται στις ειρηνικές επαναστάσεις.
γ. Η μακροβιότητα της
δημοκρατίας προϋποθέτει ανάλογη στάση ζωής.
δ. Ο φανατισμός και η βία
βρίσκονται στον αντίποδα της ανοχής.
ε. Στόχος των δημοκρατικών
πολιτευμάτων δεν είναι η ειρηνική επίλυση των κοινωνικών συγκρούσεων. Μονάδες
10
Β2.
α. Να εντοπίσετε στο κείμενο
δύο περιπτώσεις επίκλησης στην αυθεντία (μονάδες 2).
β. Για ποιον λόγο χρησιμοποιεί
ο συγγραφέας την επίκληση σε κάθε μία περίπτωση; Να δικαιολογήσετε την απάντησή
σας με στοιχεία από το κείμενο (μονάδες 4).
Μονάδες 6
Β3.
α. Να ξαναγράψετε κάθε μία από
τις παρακάτω προτάσεις της τρίτης παραγράφου, αντικαθιστώντας την
υπογραμμισμένη λέξη με μία άλλη, σημασιολογικά ισοδύναμη:
1. «… δεν ξεχνώ τη διδαχή του
Καρλ Πόπερ …».
2. «… γίνονται αντικείμενα
χλευασμού …».
3. «… εισήγαγαν στην ιστορία
τρόπους συμβίωσης …».
4. «… αυτός που μας
αντιπολιτεύεται …». Μονάδες 4
β. Σε κάθε ένα από τα παρακάτω
αποσπάσματα, να αναγνωρίσετε τη λειτουργία της γλώσσας στις υπογραμμισμένες
φράσεις (μονάδες 2) και να αποδώσετε τη σημασία τους μονολεκτικά ή περιφραστικά
(μονάδες 4):
1. «… ο Χέγκελ χαρακτήρισε την
Ιστορία ως “απέραντο σφαγείο” …» (5η παράγραφος).
2. «… η μικρή φλόγα της
λογικής που φωτίζει την πορεία μας.» (6η παράγραφος). Μονάδες 6
ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ 10
Β4.
α. Στα υφολογικά
χαρακτηριστικά του δοκιμίου συμπεριλαμβάνονται τα παρακάτω:
1. σύνθετη δομή προτάσεων που
επιτυγχάνεται με τη χρήση υποτακτικού λόγου, και
2. κάποια προφορικότητα στο
ύφος που δείχνει διάθεση του δοκιμιογράφου να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη.
Για κάθε ένα από τα παραπάνω
χαρακτηριστικά να εντοπίσετε στο κείμενο δύο (2) παραδείγματα και να τα
μεταφέρετε στο τετράδιό σας. Μονάδες 4
β. Να εξηγήσετε τη χρήση του
σημείου στίξης της παρένθεσης που βρίσκεται στην 5η παράγραφο: «… (η fraternité
της Γαλλικής επανάστασης) …». Μονάδες 2
γ. Στην παρακάτω φράση να
αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητική – παθητική) (μονάδα 1) και να το
μετατρέψετε στο άλλο είδος (μονάδες 2): «… Μόνο η δημοκρατία επιτρέπει τη
διαμόρφωση και την εξάπλωση ειρηνικών επαναστάσεων …». Μονάδες 3 ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ
9
Γ1. «Για να διατηρούν τις
βασικές τους αρχές, οι σύγχρονες δημοκρατίες βασίζονται στη δράση των ενεργών
πολιτών» είναι το θέμα αφιερώματος στην ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σου.
Σε ένα άρθρο 500-600 λέξεων να παρουσιάσεις τεκμηριωμένα τις θέσεις σου για το
θέμα, εστιάζοντας: α. στις ενέργειες με τις οποίες ο πολίτης κάνει πράξη τη
δημοκρατία στην καθημερινότητά του, και β. στις δράσεις με τις οποίες το
σχολείο μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενεργών πολιτών με δημοκρατικό ήθος.
Προσοχή: στο άρθρο να μην αναγράψετε το ονοματεπώνυμό σας. Μονάδες 40
* Καρλ Πόπερ: Φιλόσοφος του
20ού αι. ** Γ. Β. Φ. Χέγκελ: Φιλόσοφος του 19ου αι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1. Περίληψη
Θεματικό Κέντρο: Εντοπισμός δημοκρατικών αξιών-ιδανικών
1η παράγραφος: Η ύπαρξη ενεργών πολιτών προϋποθέτει ιδανικά
στο πλαίσιο της δημοκρατίας
2η παράγραφος: Αναγκαία η ανεκτικότητα,
αφού ο φανατισμός απειλεί την ειρήνη
3η παράγραφος: Αναγκαίο το ιδανικό της «μη βίας»/Οι
κοινωνικές διαφορές επιλύονται ειρηνικά
4η παράγραφος: Αναγκαία η ελευθερία έκφρασης και
αντιπαράθεσης απόψεων στην ανανέωση - εξέλιξη
5η & 6η παράγραφοι: Η αδελφοσύνη βασικό ιδανικό
της δημοκρατίας σήμερα περισσότερο από ποτέ
Β1.
α. Σ
β. Λ
γ. Σ
δ. Σ
ε. Λ
Β2.
α. «Ποτέ μου δεν ξεχνώ…χωρίς αιματοχυσίες».
«Στο έργο του… «απέραντο σφαγείο».».
β. Ο συγγραφέας επικαλείται αυθεντίες που συμμερίζονται τη θέση του,
προκειμένου να στηρίξει την επιχειρηματολογία του και να προβάλει την ευρυμάθειά
του. Στην πρώτη περίπτωση επικαλείται τον Καρλ Πόπερ για να ενισχύσει την άποψή
του ότι η δημοκρατία εισήγαγε τρόπους συμβίωσης που στοχεύουν στην επίλυση
κοινωνικών συγκρούσεων χωρίς τη χρήση βίας και στη δεύτερη περίπτωση
επικαλείται τον Χέγκελ για να ενισχύσει την άποψή του ότι η ιστορία του
ανθρώπου είναι κυρίως ιστορία συγκρούσεων αδελφοκτόνων.
Β3.
α. διδαχή: διδασκαλία, νουθεσία, κήρυγμα.
χλευασμού: λοιδορίας, εμπαιγμού, κοροϊδίας.
συμβίωσης: συνύπαρξης.
αντιπολιτεύεται: αντιτάσσεται, αντιμάχεται, αντιτίθεται, ανταγωνίζεται.
β.1. απέραντο σφαγείο: ποιητική-συγκινησιακή λειτουργία της γλώσσας/
πεδίο θανατηφόρων συγκρούσεων
φωτίζει την πορεία μας: ποιητική-συγκινησιακή λειτουργία της γλώσσας/ κατευθύνει
τη δράση μας
Β4.
α.
1. «Αν σήμερα … βία.» και «Μόνο η δημοκρατία … της εποχής μας.»
α.
1. «Αν σήμερα … βία.» και «Μόνο η δημοκρατία … της εποχής μας.»
2. «Θέλετε να δοκιμάσουμε να τις απαριθμήσουμε;» Χρήση ερώτησης και β΄
πληθυντικού προσώπου
«Ποτέ μου δεν ξεχνώ τη διδαχή του Καρλ Πόπερ» : χρήση α’ ενικού
προσώπου
β. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί παρένθεση για να επεξηγήσει την έννοια της αδελφότητας και να παραθέσει ένα επιπρόσθετο συμπλήρωμα.
γ. Η σύνταξη είναι ενεργητική
Η διαμόρφωση και η εξάπλωση ειρηνικών επαναστάσεων επιτρέπονται μόνο
από τη δημοκρατία.
Γ1 Παραγωγή γραπτού λόγου
Τίτλος: Πολίτες, στηρίγματα της δημοκρατίας
Τίτλος: Πολίτες, στηρίγματα της δημοκρατίας
Πρόλογος:
Ανάμεσα στις διαχρονικές και
οικουμενικές αξίες η δημοκρατία κατέχει κυρίαρχη θέση…
ή
Διαφορετικές μορφές πολιτικής, οικονομικής
και κοινωνικής οργάνωσης χαρακτήρισαν την ιστορική πορεία της ανθρωπότητας à
Η δημοκρατία το καλύτερο από τα εφικτά πολιτεύματα…
ή
Σήμερα παρατηρούνται υψηλά ποσοστά
αποχής / διαφθορά / άγονες αντιπαραθέσεις… που αποδεικνύουν κρίση δημοκρατίας ≠ Παρ’ όλα
αυτά παραμένει το καλύτερο πολίτευμα…
1ο ζητούμενο
Ο πολίτης κάνει πράξη τη δημοκρατία καθημερινά
μέσω
·
Συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων και την επιλογή των
κατάλληλων προσώπων για την εξουσία
→ Άσκηση ελέγχου στις επιλογές της εξουσίας
→ Περιορισμός φαινομένων διαφθοράς/αυθαιρεσίας/αναξιοκρατίας…
·
Συμμετοχής σε εθελοντικές δράσεις / επιδίωξης
συνεργασίας απέναντι σε απειλητικές καταστάσεις
→ Περιορισμός προβλημάτων
→ Βελτίωση συνθηκών ζωής / Συμβολή στην
πρόοδο
·
Σεβασμού στους κανόνες λειτουργίας του συνόλου
→ Σεβασμός στα δικαιώματα και διαφύλαξή τους
→ Διασφάλιση ισότητας / δικαιοσύνης / ελευθερίας
για το σύνολο
·
Παραγωγικότητας
→ Καινοτομία / προσφορά στην εξέλιξη
(οικονομική-καλλιτεχνική-επιστημονική…)
→ Πρόοδος / ισχυροποίηση συνόλου
·
Σεβασμού των μελών του συνόλου
→ Αποδοχή της διαφορετικότητας
→ Ομαλή - αρμονική συνύπαρξη
→ Συνοχή/ συνεργασία/ αποφυγή άγονων
αντιπαραθέσεων / ειρήνη / δυνατότητα σε κάθε άτομο να εξελίσσεται - να βελτιώνεται
2ο ζητούμενο
Το σχολείο μπορεί να συμβάλει στη
διαμόρφωση δημοκρατικών, ενεργών πολιτών μέσω:
·
Ουσιαστικής / αντικειμενικής προσέγγισης της
ιστορίας
→ Επαφή των μαθητών με αγώνες για
δημοκρατία-ελευθερία αλλά και κατανόηση των συνθηκών που κυριάρχησαν όταν
επικράτησαν ολοκληρωτικά καθεστώτα
→ Άντληση προτύπων αγωνιστικότητας /
συνειδητοποίηση της αξίας της δημοκρατίας και συμμετοχής…
·
Ουσιαστικής λειτουργίας - αναβάθμισης του θεσμού
των μαθητικών κοινοτήτων
→ Ενεργός συμμετοχή μαθητών / διεκδικήσεις
- διατύπωση προτάσεων
→ Βελτίωση σχολικής ζωής και κατανόηση της
αξίας της συμμετοχής / αποφυγή αδράνειας
·
Λειτουργίας με βάση δημοκρατικές αρχές
→ Εγκατάλειψη αυταρχικού κλίματος
→ Παροχή ευκαιριών για πρωτοβουλίες /
έκφραση / ανάληψη ευθυνών στο σύνολο των μαθητών
→ ένδειξη
εμπιστοσύνης προς αυτούς / τόνωση αυτοπεποίθησης, δυναμισμού
→ διεκδικήσεις, αντιπαράθεση σε ισχυρά
συμφέροντα…
·
Διαλόγου / ώθησης μαθητών σε επαφή με τέχνη, γραπτό
λόγο, ενημέρωση…
→ Ευκαιρίες για προβληματισμό
→ Τόνωση κριτικής σκέψης
→ δυνατότητα επεξεργασίας μηνυμάτων
→ άμυνα σε προπαγάνδα, παραπληροφόρηση,
λαϊκισμό…
·
Συλλογικών εργασιών - δράσεων/ εγκατάλειψης βαθμοθηρίας
→ Αναγνώριση αξίας συνανθρώπου - τόνωση ομαδικού
πνεύματος
→ Εγκατάλειψη ατομικισμού
→ Καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης
→ Διάθεση προσφοράς-συμμετοχής…
Επίλογος
Ο πολίτης μέσω μπορεί να διεκδικεί, να
εκφράζει και να στηρίζει τη δημοκρατία καθημερινά / το σχολείο αποτελεί σημαντικό
παράγοντα διαμόρφωσης δημοκρατικών πολιτών
≠ Παρ’ όλα αυτά στις μέρες μας παρατηρείται αδιαφορία /
αποχή από τα κοινά à η δημοκρατία χάνει τα
στηρίγματά της…
ή
Ανάγκη στις προσπάθειες του σχολείου να συνδράμουν και
άλλοι παράγοντες κοινωνικοί και πνευματικοί (οικογένεια, ΜΜΕ, διανοούμενοι),
ώστε να αποφευχθούν αποσπασματικές ενέργειες οι οποίες συνήθως οδηγούνται στο
κενό…
ή
Οφέλη από εδραίωση δημοκρατίας που δείχνουν την
αναγκαιότητα διαμόρφωσης ενεργών πολιτών και διαρκούς στήριξης του δημοκρατικού
πολιτεύματος…
ή
Κίνδυνοι από αδιαφορία για τη δημοκρατία και την κατάλυσή της
που καθιστούν αναγκαία την καθημερινή και πολυδιάστατη συμμετοχή…
Σωτήρης Ζάχος
Στέλλα Γαλάνη
Αντιγόνη Μπιτελούλη
Στέλλα Τσούτσα
