ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΑ 16 ΜΑΪΟΥ 2011
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΚΕΙΜΕΝΟ
Διονύσιος Σολωμός
Ὁ Κρητικός
1 [18.]
....................................................................................
....................................................................................
Ἐκοίταα, κι ἤτανε μακριά ἀκόμη τ’ ἀκρογιάλι·
«Ἀστροπελέκι μου καλό, γιά ξαναφέξε πάλι!»
Τρία ἀστροπελέκια ἐπέσανε, ἕνα ξοπίσω στ’ ἄλλο
Πολύ κοντά στήν κορασιά μέ βρόντημα μεγάλο·
5 Τά πέλαγα στήν ἀστραπή κι ὁ οὐρανός ἀντήχαν,1
Οἱ ἀκρογιαλιές καί τά βουνά μ’ ὅσες φωνές κι ἄν εἶχαν.
2 [19.]
Πιστέψετε π’ ὅ,τι θά πῶ εἶν’ ἀκριβή ἀλήθεια,
Μά τές πολλές λαβωματιές πού μὄφαγαν τά στήθια,
Μά τούς συντρόφους πὄπεσαν στήν Κρήτη πολεμώντας,
Μά τήν ψυχή πού μ’ ἔκαψε τόν κόσμο ἀπαρατώντας.
5 (Λάλησε, Σάλπιγγα! κι ἐγώ τό σάβανο τινάζω,
Καί σχίζω δρόμο καί τς ἀχνούς ἀναστημένους2 κράζω:
«Μήν εἴδετε τήν ὀμορφιά πού τήν Κοιλάδα ἁγιάζει;
Πέστε, νά ἰδεῖτε τό καλό ἐσεῖς κι ὅ,τι σᾶς μοιάζει.
Καπνός δέ μένει ἀπό τή γῆ· νιός οὐρανός ἐγίνη·
10 Σάν πρῶτα ἐγώ τήν ἀγαπῶ καί θά κριθῶ μ’ αὐτήνη.
− Ψηλά τήν εἴδαμε πρωί· τῆς τρέμαν τά λουλούδια
Στή θύρα τῆς Παράδεισος πού ἐβγῆκε μέ τραγούδια·
Ἔψαλλε τήν Ἀνάσταση χαροποιά ἡ φωνή της,
1 αντήχαν = αντηχούσαν.
2 ἀχνός = αμυδρή φιγούρα, έτοιμη να σβήσει.
3 τώρα ομπρός = μόλις, πριν από λίγο.
4 σκίρτησε = «σκιρτούσε»: αναταρασσόταν, χοχλός =κοχλασμός, βράσιμο.
5 πάστρα =καθαρότητα, διαύγεια.
6 ἐστένεψε = επιβλήθηκε (στην φύση), την ανάγκασε.
Κι ἔδειχνεν ἀνυπομονιά γιά νά ’μπει στό κορμί της·
Ὁ οὐρανός ὁλόκληρος ἀγρίκαε σαστισμένος,
Τό κάψιμο ἀργοπόρουνε ὁ κόσμος ὁ ἀναμμένος·
Καί τώρα ὀμπρός3 τήν εἴδαμε· ὀγλήγορα σαλεύει·
Ὅμως κοιτάζει ἐδῶ κι ἐκεῖ καί κάποιονε γυρεύει»).
3 [20.]
Ἀκόμη ἐβάστουνε ἡ βροντή.....................................
Κι ἡ θάλασσα, πού σκίρτησε σάν τό χοχλό πού βράζει,4
Ἡσύχασε καί ἔγινε ὅλο ἡσυχία καί πάστρα,5
Σάν περιβόλι εὐώδησε κι ἐδέχτηκε ὅλα τ’ἄστρα·
5 Κάτι κρυφό μυστήριο ἐστένεψε6 τή φύση
Κάθε ὀμορφιά νά στολιστεῖ καί τό θυμό ν’ ἀφήσει.
Δέν εἶν’ πνοή στόν οὐρανό, στή θάλασσα, φυσώντας
Οὔτε ὅσο κάνει στόν ἀνθό ἡ μέλισσα περνώντας,
Ὅμως κοντά στήν κορασιά, πού μ’ ἔσφιξε κι ἐχάρη,
10 Ἐσειότουν τ’ ὁλοστρόγγυλο καί λαγαρό φεγγάρι·
Καί ξετυλίζει ὀγλήγορα κάτι πού ἐκεῖθε βγαίνει,
Κι ὀμπρός μου ἰδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.
Ἔτρεμε τό δροσάτο φῶς στή θεϊκιά θωριά της,
Στά μάτια της τά ὁλόμαυρα καί στά χρυσά μαλλιά της.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α1. Να αναφέρετε ονομαστικά τρία από τα κύρια θέματα της
Επτανησιακής Σχολής και για το καθένα να γράψετε ένα παράδειγμα
από το ποιητικό κείμενο του Διονυσίου Σολωμού που σας δόθηκε.
Μονάδες 15
Β1. Σύμφωνα με την Ελένη Τσαντσάνογλου, ένα από τα γνωρίσματα
του σολωμικού έργου είναι ότι ο ποιητής συνθέτει τη φυσική και τη
μεταφυσική πραγματικότητα.
α) Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε δύο εικόνες του κειμένου που να επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη. (μονάδες 10)
β) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής επιλέγει να αναγάγει στο απόσπασμα 2 [19.] τη λυρική του αφήγηση σε επίπεδο μεταφυσικό; (μονάδες 10)
Μονάδες 20
Β2. Στο απόσπασμα 3 [20.] ο Σολωμός αναπτύσσει το μοτίβο της σιγής
του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια. Να βρείτε δύο εκφραστικά
μέσα με τα οποία αποδίδεται το μοτίβο αυτό στο συγκεκριμένο
απόσπασμα (μονάδες 10) και να τα αναλύσετε (μονάδες 10).
Μονάδες 20
Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους:
α) «Ἀστροπελέκι μου καλό, γιά ξαναφέξε πάλι!»
Τρία ἀστροπελέκια ἐπέσανε, ἕνα ξοπίσω στ’ ἄλλο
Πολύ κοντά στήν κορασιά μέ βρόντημα μεγάλο·
(σε μία παράγραφο 80 – 100 λέξεων) (μονάδες 15)
β) Ἔψαλλε τήν Ἀνάσταση χαροποιά ἡ φωνή της,
Κι ἔδειχνεν ἀνυπομονιά γιά νά ’μπει στό κορμί της· (σε μία παράγραφο 60 – 80 λέξεων)
(μονάδες 10)
Μονάδες 25
Δ1. Στο παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα του Γεράσιμου
Μαρκορά «Ο Όρκος» ο Μάνθος (ήρωας της Κρητικής επανάστασης
των ετών 1866-1869, που έχει σκοτωθεί στο ολοκαύτωμα του
Αρκαδίου) απευθύνεται στην ετοιμοθάνατη αγαπημένη του. Να
συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα αυτό του Μαρκορά
με το κείμενο του «Κρητικού» που σας δόθηκε.
Μονάδες 20
Ἄκου, Εὐδοκιά!1 – Σὰν ἔπαψαν στὸ οὐράνιο περιγιάλι
Τοῦ φτάσιμού μας ᾑ χαραίς2 – ὠιμέ! – τὰ μύρια κάλλη,
Ποῦ3 μ’ ἕνα βλέμμα ἐξάνοιξα4 τριγύρου σκορπισμένα,
Χλωμὰ καὶ κρύα μοῦ φάνηκαν, θυμούμενος ἐσένα.
Ἐπῆρα δρόμο μακρυνό. Σὰν πότε θὰ σὲ φέρῃ
Στὴν ἀγκαλιά μου ὁ Θάνατος ρωτοῦσα κάθε ἀστέρι,
Καὶ ὀμπρὸς ἀπέρναα5 κ’ ἔκανα σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση
Τὸ ἀγαπητό σου τ’ ὄνομα γλυκὰ νὰ ἠχολογήσῃ.
Σὲ πλάγι οὐράνιο, ποῦ ψυχὴ δὲν ἤτανε κἀμμία,
Θλιμμένος χάμου ἐκάθισα. Στὴ μοναξιὰ τὴ θεία
Τὰ πρῶτα τῆς ἀγάπης μας εὐτυχισμένα χρόνια
Μοῦ φτερουγιάζανε ὀμπροστά, σὰν τόσα χελιδόνια.
Στὰ μέρη, ποὖχαν μᾶς ἰδῇ6 τόσαις φοραὶς ἀντάμα,
Ὁ νοῦς μου ξαναγύριζε – κ’ ἰδὲς θαυμάσιο πρᾶμα! –
Ὅ,τι θωροῦσε ὁ λογισμὸς ἔπαιρνε σῶμα ὀμπρός μου,
Ὁποῦ7 δὲν εἶναι πρόσκαιρο, σὰν τ’ ἄλλα ἐδῶ τοῦ κόσμου.
..................................................................................................
Ὤ! πᾶμε, ἀγάπη μου γλυκειά! πᾶμε, ὁ καιρὸς μᾶς βιάζει!
Δὲν εἶναι χόρτο ἢ λούλουδο ποῦ ἐκεῖ νὰ μὴ σὲ κράζῃ·
Ἐκεῖ ἀπὸ χρόνια ἡ μάννα σου καὶ ὁ δοξαστός σου κύρης
Τὴ θεία φτεροῦγα τῆς ψυχῆς ἀκαρτεροῦν νὰ γύρῃς.
Πᾶμε! – ὁ καλὸς Ἡγούμενος8, οἱ Κρητικοί μας ὅλοι
Θὰ ἰδῇς ποῦ θἄρχωνται συχνὰ στ’ὡραῖο σου περιβόλι,
Καὶ θ’ἀγροικήσῃς ἀπ’ αὐτούς, ποῦ γύρω μαζωμένοι
Στὴ χλωρασιὰ9 θὰ κάθωνται, τί μάχαις ἔχουν γένῃ,
Καὶ πόσα ἐβάψαν αἵματα κάθε βουνὸ τῆς Κρήτης,
Πρὶν σκύψῃ πάλε στὸ ζυγὸ τὴν ἔρμη κεφαλή της.
Π.Δ. Μαστροδημήτρης, Ο Όρκος του Μαρκορά, Εκδόσεις Κανάκη, σσ. 140-141.
1. Εὐδοκιά: το όνομα της αγαπημένης του Μάνθου
2. ᾑ χαραίς: οι χαρές
3. ποῦ: που
4. ἐξάνοιξα: είδα, διέκρινα
5. ἀπέρναα: περνούσα
6. ποὖχαν μᾶς ἰδῇ: που μας είχαν δει
7. Ὁποῦ: που
8. Ἡγούμενος: ο ηγούμενος του Αρκαδίου
9. χλωρασιά: βλάστηση, πρασινάδα
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α.1. Κύρια θέματα επτανησιακής σχολής: φύση, πατρίδα, θρησκεία, γυναίκα-έρωτας:
Πατρίδα: (απόσπασμα 2, στίχος 2-3)→ πληροφορίες για τη δράση του ήρωα την εποχή κατά την οποία πολεμούσε στην Κρήτη τους Τούρκους καθώς και για τους συντρόφους που έπεσαν στη μάχη.
Θρησκεία: (απόσπασμα 2, στίχος 5-18)→ θρησκευτικά στοιχεία σχετικά με τις χριστιανικές θέσεις για τη μέλλουσα ζωή, την Έσχατη κρίση, την εν σαρκί ανάσταση των νεκρών κ. α.
Φύση: Κυρίαρχος και καταλυτικός ο ρόλος της. Δυσθεώρητες, θεϊκές διαστάσεις καθώς παρουσιάζεται και με τις δύο της όψεις: έκφραση άλογης βίας και ανυπέρβλητης δύναμης ( καταιγίδα → απόσπασμα 1, στίχος 1-6) αλλά και απόλυτης γαλήνης, ομορφιάς, αρμονίας, αρχέτυπο κάλλος και αγαθού (μεταστροφή των φυσικών φαινομένων πριν τη θεϊκή επιφάνεια → απόσπασμα 3, στίχος 2-4).
Β.1.α) Βασικό στοιχείο δομής του ποιήματος είναι η σύνθεση του φυσικού με το μεταφυσικό επίπεδο και η συνύφανση πραγματικών και φανταστικών στοιχείων.
1η εικόνα: Η αποκαλυπτική στιγμή της έσχατης κρίσης που αποτελεί επεξεργασία του μοτίβου της συντέλειας του κόσμου, σύνδεση θανάτου με ανάσταση, υποχώρηση του γήινου κόσμου και προβολή της παραδείσιας ζωής, συνένωση φύσης -πνεύματος. Αναφορά σε:
-Σάλπιγγα της Δευτέρα Παρουσίας
-μοτίβο της συντέλειας του κόσμου
- κοιλάδα του Ιωσαφάτ
-εν σαρκί ανάσταση νεκρών
-πνευματικές οντότητες( αποκτούν φυσική διάσταση μιλούν, βλέπουν, απαντούν)
2η εικόνα: η επιφάνεια της Φεγγαροντυμένης → «κρυφό μυστήριο», η επενέργεια μιας ανώτερης δύναμης επάνω στη φύση, μας προετοιμάζει για την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης. Η οπτασία της θεϊκής μορφής που επιδρά με τρόπο θαυματουργικό επάνω στη φύση και τη μεταμορφώνει προσδίδει μεταφυσική διάσταση. Αναφορά σε:
-αλλαγές που επέρχονται στη φύση και τη μεταμορφώνουν
Β.1.β) -Προαιρετική αναφορά στο λυρικό χαρακτήρα του έργου ( εξωτερίκευση του εσωτερικού κόσμου του ήρωα με την έκφραση των συναισθημάτων του κυρίως απέναντι στη κορασιά και τη χρήση πλούσιων και εντυπωσιακών εκφραστικών μέσων).
- Σύντομη αναφορά στο σχήμα της δοκιμασίας και κυρίως στον ηθικού χαρακτήρα αγώνα. Για να τηρηθεί το βασικό χαρακτηριστικό του σχήματος της δοκιμασίας πρέπει να θεωρηθεί πως η κόρη αντιπροσωπεύει την προοπτική να συνεχιστεί ο αγώνας σε μια άλλη μορφή, σε ένα άλλο επίπεδο.
-Η αγάπη του για την κόρη, την οποία δεν κατορθώνει να σώσει και ο εξιδανικευμένος-θεοποιημένος έρωτας τον οδηγούν συνειρμικά στον μεταφυσικό και υπερβατικό χώρου του παραδείσου, καθώς ξέρει πως η μοναδική περίπτωση να σμίξει μαζί της είναι στο εσχατολογικό μέλλον της Τελικής Κρίσης.
-Νέο ήθος του ήρωα, εξύψωση, εξευγενισμός με στόχο την μετά θάνατον δικαίωση και την ευνοϊκή κρίση του από το Θεό.
Β.2. -Λογοτεχνικό μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από ένα φοβερό συμβάν ή πριν από την επιφάνεια μιας θεϊκής μορφής. Ο Σολωμός αναπτύσσει το αρχαίο και γνωστό μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν την εμφάνιση της θεϊκής οπτασίας της Φεγγαροντυμένης, η οποία στη συνέχεια επιδρά με τρόπο θαυματουργικό σε ολόκληρη τη φύση μεταμορφώνοντας και καθαγιάζοντας τα πάντα.
-Υποχρεωτική αναφορά στις δύο διαφορετικές όψεις της φύσης καθώς και στον τρόπο με τον οποίο επενεργεί στον αγώνα του ήρωα.
-Εκφραστικά μέσα μέσω των οποίων υποβάλλεται η μετατροπή της σφοδρής αναταραχής σε απόλυτη γαλήνη:
→ επανάληψη (απόσπασμα 3, στίχος 3) «Ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα» : διπλή αναφορά της λέξης ως ρήμα και ως ουσιαστικό που τονίζει την έννοια της ησυχίας, θέλοντας να δώσει έμφαση στο μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια.
→ προσωποποίηση(απόσπασμα 3, στίχος 6) «Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν’ αφήσει»: η προσωποποίηση της φύσης υπογραμμίζει την εξωτερική αλλαγή καθώς σηματοδοτεί την επικράτηση της ησυχίας όχι μόνο στον εξωτερικό κόσμο αλλά και στον εσωτερικό, την ψυχή δηλ. του ήρωα, που θα ακολουθήσει.
Γ.1. α) -Τόπος και σκηνοθετική εικονοπλασία
-Επίκληση, προσφώνηση, προσωποποίηση της αστραπής
-ο ρόλος της αστραπής
-σύνθεση στοιχείων ανά τρία ( στοιχείο δομής, επίδραση από το δημοτικό τραγούδι)
-το μεγαλείο και η ανωτερότητα των φυσικών δυνάμεων.
β) - χριστιανικές αντιλήψεις ( ανάσταση, μετά θάνατον ζωή, εν σαρκί ανάσταση των νεκρών)
-χαρακτηριστικά της κοπέλας (έψαλλε αναστάσιμούς ύμνους, χαρούμενη, ανυπόμονη να ενσαρκωθεί → τρόπος επικοινωνίας των νεκρών που μας θυμίζει την επίγεια ζωή).
Δ.1.
Ομοιότητες:
-Υπάρχουν όλα τα θέματα της επτανησιακής σχολής:
εξιδανικευμένος-θεοποιημένος έρωτας, ο οποίος υπερβαίνει τα όρια του επίγειου κόσμου-επιθυμία και ανυπομονησία των δύο ηρώων να ενωθούν με τους αγαπημένους του στον υπερβατικό χώρο και χρόνο του παραδείσου
η φύση, μέσα από έντονη, λυρική περιγραφή, καθώς και η επικοινωνία των δύο ηρώων με τα στοιχεία της(«ρωτούσα κάθε αστέρι», «αστροπελέκι μου καλό»)
η πατρίδα, με την αναφορά στους αγώνες των δύο ηρώων στην Κρήτη
η θρησκεία, με την παρουσίαση του χώρου του παραδείσου και της ζωής των νεκρών σε αυτόν( όπως και στην επίγεια ζωή → επίδραση από το δημοτικό τραγούδι)
-το μοτίβο του θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου
-η κοινή καταγωγή των δύο ηρώων
- η σύζευξη του φυσικού με το μεταφυσικό επίπεδο, καθώς ο νεκρός ήρωας συνδιαλέγεται με την ετοιμοθάνατη αγαπημένη του.
Διαφορές:
- Όρκος: πρωταγωνιστής νεκρός και περιμένει να πεθάνει η αγαπημένη
Κρητικός: ήρωας ζωντανός και περιμένει να ενωθεί με τη νεκρή αγαπημένη του κατά την έσχατη κρίση.
- Όρκος: η κοπέλα κατονομάζεται ( Ευδοκιά)
Κρητικός: η κοπέλα είναι ανώνυμη.
- Όρκος: ολοκαύτωμα Αρκαδίου, επαναστατικός αγώνας Κρητών 1866-1869
Κρητικός: κρητική επανάσταση ετών 1823-1824.
Επιμέλεια:
Θεανώ Χατζή
