ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 8 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 -
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ (4) ΚΕΙΜΕΝΟ
[Παιδεία και εκπαίδευση]
Παιδεία
και εκπαίδευση είναι δύο όροι που συχνά πυκνά εναλλάσσονται, σάμπως να
πρόκειται για συνώνυμα, με ταυτόσημο νόημα και στόχο∙ θεωρητικό και πρακτικό.
Ως ρίζα και κορμός ενός πολύκλαδου δένδρου, η λέξη παιδεία (δυσμετάφραστη ή και
αμετάφραστη στις ξένες γλώσσες) εμφανίζει εξελισσόμενο, σημασιολογικό και
λειτουργικό εύρος και βάθος. Οι αρχές της ανιχνεύονται στον Αισχύλο και στον
Σοφοκλή, δηλώνοντας κατ΄ αρχήν την τροφή και την ανατροφή ενός παιδιού, αλλά
και την καλλιέργεια ενός δένδρου. Στον Πλάτωνα η λέξη σαφώς πλέον αναβαθμίζεται
και αναδεικνύεται σε μέτρο γνώσης και αρετής, καλύπτοντας τελικώς τόσο την
πλατωνική οντολογία όσο και την πλατωνική επιστήμη1 . Η ίδια λέξη θεωρείται
στην ελληνική αρχαιότητα ενίοτε2 συνώνυμη της νεαρής ηλικίας, ενώ σκοπίμως
συνάπτεται κάποτε τόσο με την παιδία όσο και με την παιδιά∙ σημαίνοντας την
παιδαριώδη φλυαρία και ανοησία αφενός, το παίγνιο (ως διασκέδαση ή ως φιλόσοφη
μέθοδο) αφετέρου.
Πλησιέστερη
ετυμολογικά και λειτουργικά προς την παιδεία αναγνωρίζεται η μεταγενέστερη
εκπαίδευσις, παράγωγη του ρήματος εκπαιδεύω, το οποίο, όσο βλέπω στα λεξικά,
εμφανίζεται πρώτη φορά στον πλατωνικό Κρίτωνα, με τη σημασία του διδάσκω
κάποιον κάτι ή εντυπώνω σε κάποιον κάτι με τη διδασκαλία∙ αυτού του είδους η
εκπαίδευση αφορά ενίοτε και την προσαρμοστική άσκηση ενός ζώου.
Ωστόσο,
οι όροι παιδεία και εκπαίδευση δεν είναι ούτε ετυμολογικά και σημασιολογικά
συνώνυμοι ούτε λειτουργικά ισοδύναμοι. Πράγμα που σημαίνει ότι η ευκαιριακή
(μπορεί και σκόπιμη) εναλλαγή τους στη θεωρία και στην πράξη δημιουργεί σύγχυση
εις βάρος και των δύο συντελεστών της κρίσιμης αυτής συζυγίας. Ζητούμενο
επομένως παραμένει ο νηφαλιότερος έλεγχος, προκειμένου να διαφανούν τόσο τα
κοινά όσο και τα διαφορετικά τους σημεία, που επιτρέπουν συγχρόνως τη σύγκριση
και τη διάκρισή τους. Που πάει να πει ότι: παιδεία και εκπαίδευση βρίσκονται εξ
ορισμού σε συμμαχική και συνάμα σε αντίπαλη σχέση. Κοινός τους παρονομαστής παραμένει
η διαβαθμισμένη γνώση ως μάθηση, ασκημένη κυρίως εντός θεσμοθετημένων θυλάκων3
της πολιτείας, χωρίς να αποκλείεται και η ιδιωτική τους κηδεμονία, η οποία σε
ορισμένες περιπτώσεις παίρνει τη μορφή ταξικής και οικονομικής υπεροχής.
Από
εκεί και πέρα αρχίζουν προφανείς και λανθάνουσες διαφορές, οι οποίες, ανάλογα
με τον χώρο και τον χρόνο, αυξομειώνονται, χωρίς όμως να καταργούνται. Οι
διαφορές προκύπτουν από τη διαφορετική τους φύση και τον αποκλίνοντα προορισμό
τους. Δηλαδή: Η παιδεία είναι περισσότερο μέθοδος∙ η εκπαίδευση κυρίως πράξη. Η
παιδεία είναι (πρέπει να είναι, για να μην παραβαίνει τον εαυτό της) λειτουργία
λίγο πολύ ελεύθερη. […] Αντίθετα, η εκπαίδευση ελέγχεται εκ προθέσεως
εντεταλμένη4 . Η παιδεία είναι (οφείλει να είναι) προαιρετική∙ η εκπαίδευση
θεωρείται, και σωστά, υποχρεωτική.
Δ. Ν.
Μαρωνίτης, εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», 1/3/2009 και 8/3/2009 (το κείμενο
προσαρμόστηκε για τον σκοπό της αξιολόγησης).
1 Η θεωρία του Πλάτωνα
για το ον και την επιστήμη.
2 Ενίοτε: μερικές
φορές.
3 Θεσμοθετημένοι
θύλακες: εδώ, εννοούνται οι εκπαιδευτικοί θεσμοί.
4 Δηλαδή, η εκπαίδευση
διαπιστώνεται ότι έχει καθορισμένη αποστολή.
ΘΕΜΑΤΑ
A1.
Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110
λέξεις).
Μονάδες 25
Β1.
Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις,
γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη
λέξη Σωστό ή Λάθος:
α. Το περιεχόμενο του
όρου «παιδεία» παραμένει αμετάβλητο στο πέρασμα του χρόνου.
β. Η παιδεία στον
Αισχύλο και τον Σοφοκλή αφορά αποκλειστικά στον άνθρωπο.
γ. Η λέξη παιδία για
τους αρχαίους Έλληνες σήμαινε την παιδαριώδη φλυαρία και ανοησία.
δ. Η «παιδεία» και η
«εκπαίδευση» είναι έννοιες εντελώς άσχετες μεταξύ τους.
ε. Η εκπαίδευση
λειτουργεί ως θεσμοθετημένη διαδικασία.
Μονάδες 10
Β2.
α) Να βρείτε έναν τρόπο ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου του κειμένου «Από
εκεί … υποχρεωτική.» (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με
αναφορές στο κείμενο (μονάδες 3).
Μονάδες 5
β) Να γράψετε ποια
νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (με έντονη
γραφή στο κείμενο) στην τρίτη παράγραφο: Ωστόσο επομένως προκειμένου Που πάει
να πει ότι κυρίως
Μονάδες 5
Β3.
α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις/περιόδους λόγου του κειμένου,
αντικαθιστώντας καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις με μία συνώνυμή της,
χωρίς να αλλάζει το νόημα:
ü Οι αρχές της ανιχνεύονται στον
Αισχύλο και στον Σοφοκλή.
ü Η ίδια λέξη [...] σκοπίμως συνάπτεται
κάποτε τόσο με την παιδία όσο και με την παιδιά.
ü [...] το οποίο, όσο βλέπω στα λεξικά,
εμφανίζεται πρώτη φορά στον πλατωνικό Κρίτωνα.
ü [...] δημιουργεί σύγχυση εις βάρος
και των δύο συντελεστών της κρίσιμης αυτής συζυγίας.
ü Από εκεί και πέρα αρχίζουν προφανείς
και λανθάνουσες διαφορές [...].
Μονάδες 5
β) Να αντικαταστήσετε
καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις (υπογραμμισμένες στο κείμενο) με μία αντώνυμή
της:
ü αναβαθμίζεται (1η παράγραφος)
ü μεταγενέστερη (2η παράγραφος)
ü επιτρέπουν (3η παράγραφος)
ü ιδιωτική (3η παράγραφος)
ü διαφορές (4η παράγραφος)
Μονάδες 5
Β4.
Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου «Παιδεία … αφετέρου» κυριαρχεί η παθητική
φωνή.
α) Να εντοπίσετε δύο
ρήματα παθητικής φωνής σε αυτή την παράγραφο (μονάδες 2).
β) Να εξηγήσετε πώς
λειτουργεί η παθητική φωνή στη διαμόρφωση του ύφους του κειμένου στη
συγκεκριμένη παράγραφο (μονάδες 3).
Μονάδες 5
Γ1.
Με αφορμή διάλογο που έχει ανοίξει στη σχολική κοινότητα σχετικά με τον
μορφωτικό ρόλο του σχολείου στον 21Ο αιώνα, γράφετε ένα άρθρο (500- 600 λέξεις)
στη μαθητική εφημερίδα στο οποίο: α) υποστηρίζετε την άποψη ότι το σχολείο
οφείλει, παράλληλα με την εκπαιδευτική, να ασκεί και παιδευτική λειτουργία, και
β) προτείνετε, αιτιολογημένα, τρόπους με τους οποίους εκπαιδευτικοί και
μαθητές/μαθήτριες μπορούν να συμβάλλουν στην ενίσχυση του παιδευτικού ρόλου του
σχολείου. Προσοχή: στο άρθρο να μην αναγράψετε το ονοματεπώνυμό σας.
Μονάδες 40
Μονάδες 40
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1.
Θεματικό
Κέντρο: Επιχειρείται σύγκριση παιδείας και
εκπαίδευσης
1η
παράγραφος:
(Συχνά παιδεία και εκπαίδευση συγχέονται ως προς το περιεχόμενο και τον στόχο).
Όμως, από τη μία, η Παιδεία αποτελεί
μια δυναμική έννοια που έχει συνδεθεί κατά καιρούς με την ανατροφή, την καλλιέργεια,
την αρετή, τη νεότητα, αλλά και την ανοησία.
2η
παράγραφος:
Ενώ η εκπαίδευση συνδέεται με τη διδασκαλία.
3η
παράγραφος:
Κοινό σημείο τους η παροχή γνώσης μέσω δημοσίων και ιδιωτικών θεσμών.
4η
παράγραφος:
Διαφέρουν στο ότι η παιδεία, ως μέθοδος, κινείται σε πιο ελεύθερα όρια, ενώ η
εκπαίδευση, ως πρακτική, κινείται σε πιο προκαθορισμένο πλαίσιο στόχων.
Β1.
α) Λάθος
β) Λάθος
γ) Σωστό
δ) Λάθος
ε) Σωστό
Β2.
α)
Ένας τρόπος ανάπτυξης που εντοπίζεται
στην τελευταία παράγραφο είναι αυτός της σύγκρισης-αντίθεσης.
Πιο συγκεκριμένα, συγκρίνονται οι έννοιες «παιδεία»
και «εκπαίδευση» και εντοπίζονται οι
διαφορές τους στο χωρίο «Η παιδεία είναι περισσότερο…υποχρεωτική». Ειδικότερα,
αναφέρεται ότι «Η παιδεία είναι περισσότερο μέθοδος∙ η εκπαίδευση κυρίως πράξη»,
«Η παιδεία είναι λειτουργία λίγο πολύ ελεύθερη ενώ η εκπαίδευση ελέγχεται εκ
προθέσεως εντεταλμένη» , «η παιδεία είναι (οφείλει να είναι) προαιρετική∙ η
εκπαίδευση θεωρείται, και σωστά, υποχρεωτική». Επίσης, η μέθοδος ανάπτυξης
επιβεβαιώνεται και με τη χρήση της διαρθρωτικής λέξης ‘’αντίθετα’’.
β)
ωστόσο: αντίθεση
επομένως: συμπέρασμα
προκειμένου: σκοπός
που πάει να πει: επεξήγηση
κυρίως: έμφαση
Β3.
ανιχνεύονται: εντοπίζονται, αναζητούνται,
ερευνώνται.
συνάπτεται: συνδέεται, σχετίζεται,
συναρμόζεται.
εμφανίζεται: παρουσιάζεται, παρατηρείται.
προφανείς: πρόδηλες, ολοφάνερες.
συντελεστών: παραγόντων.
Β4.
αναβαθμίζεται: υποβαθμίζεται.
μεταγενέστερη: προγενέστερη.
επιτρέπουν: αποτρέπουν, απαγορεύουν,
εμποδίζουν.
ιδιωτική: δημόσια.
διαφορές: ομοιότητες.
Β5.
α) ανιχνεύονται, αναβαθμίζεται.
β) Με τη χρήση παθητικής φωνής το ύφος γίνεται
απρόσωπο, αντικειμενικό, ουδέτερο, τυπικό και επίσημο ενώ δίνεται έμφαση στην πράξη.
Γ1.
Θέμα : Μορφωτικός ρόλος σχολείου / Σύγχρονο σχολείο
1ο
ζητούμενο: Ανάγκη παροχής παιδείας από το
σχολείο / Προσφορά, αξία, θετικές συνέπειες παιδείας
2ο
ζητούμενο: Τρόποι συμβολής εκπαιδευτικών και
μαθητών στην ενίσχυση του παιδευτικού ρόλου του σχολείου
Επικοινωνιακό πλαίσιο
:
Άρθρο à
Τίτλος (π.χ. "Παιδεία και Εκπαίδευση", "Το σχολείο του 21ου αιώνα"…)
Πρόλογος : Συζητήσεις - Αντιπαραθέσεις με επίκεντρο
τον ρόλο του σχολείου στην εποχή μας…
Ή
Εξελίξεις-Μεταβολές εποχής -> Ανάγκη
προσαρμογής και του σχολείου στο νέο πλαίσιο που διαμορφώνεται…
1ο ζητούμενο:
Η παροχή παιδείας από το σχολείο κρίνεται
αναγκαία, αφού διασφαλίζει:
· Σφαιρική πνευματική καλλιέργεια
àΤόνωση κριτικής σκέψης / Διεύρυνση πνευματικών
οριζόντων / Αυτογνωσία / …
àΔυνατότητα παρακολούθησης και κατανόησης των
εξελίξεων και προσαρμοστικότητα
àΣυνειδητοποίηση κινδύνων / προοπτικών /
απαιτήσεων / …
àΠροετοιμασία για αξιοποίηση ευκαιριών / άμυνα
σε προβλήματα / σωστές επιλογές / …
àΠρόοδος / Αποφυγή σύγχυσης, φόβου, ανασφάλειας
και περιθωριοποίησης
· Καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης
àΣυνειδητοποίηση της αξίας του συνανθρώπου αλλά
και της ομάδας-συνόλου
àΣεβασμός στη διαφορετικότητα και στα
δικαιώματα των άλλων / Διάθεση προσφοράς στα κοινά - στην πολιτική ζωή
àΔιασφάλιση αρμονίας - αποφυγή συγκρούσεων -
συνεργασία - κοινοί στόχοι - στήριξη δημοκρατίας - πρόοδος …
· Τόνωση δυναμισμού
àΑγωνιστικότητα / έλλειψη διάθεσης συμβιβασμού
/ εγκατάλειψη αδράνειας - παθητικότητας
àΔιεκδίκηση δικαιωμάτων / αγώνας ενάντια σε
συμφέροντα και προσπάθειες εκμετάλλευσης ευάλωτων ομάδων
àΣτήριξη αξιών / …
Αλλά και:
• Πολιτικοποίηση à Δημοκρατία
• Καλλιέργεια οικουμενικής συνείδησης àΕγκατάλειψη εθνικισμού / συνύπαρξη με το
διαφορετικό και ομαλή ενσωμάτωσή του
• Αυτογνωσία - Δεξιότητες àσωστή επιλογή επαγγέλματος / δυνατότητα
εντοπισμού ουσιαστικού νοήματος ζωής / αξιοποίηση ελεύθερου χρόνου
Μεταβατική
Παράγραφος
Προτεραιότητα η παροχή παιδείας από το σχολείο, αφού αυτή αποτελεί πολύπλευρο στήριγμα του ανθρώπου
àΑνάγκη κινητοποίησης - συμβολής μαθητών και
εκπαιδευτικών στην υλοποίηση του συγκεκριμένου στόχου
2ο ζητούμενο:
· Στήριξη - Προώθηση ερευνητικών εργασιών με
πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών και μαθητών
àΕγκατάλειψη αποστήθισης
àΏθηση μαθητών σε αναζήτηση - αξιολόγηση -
οργάνωση - παρουσίαση γνώσης
àΕπεξεργασία - προβληματισμός - εμβάθυνση
àΤόνωση κριτικής σκέψης / διεύρυνση οριζόντων …
· Ουσιαστικός διάλογος / Ώθηση μαθητών σε επαφή
με τέχνη - γραπτό λόγο - ενημέρωση
àΕπαφή μαθητών με πραγματικότητα - εξελίξεις /
πολιτισμό / προβληματισμό …
àΠνευματική καλλιέργεια
· Αξιοποίηση συλλογικών δράσεων στο πλαίσιο του
σχολείου
àΣυμμετοχή νέων σε εθελοντικά / καλλιτεχνικά /
αθλητικά προγράμματα…
àΚαλλιέργεια κοινωνικής - οικουμενικής - οικολογικής
συνείδησης
· Αξιοποίηση ψηφιακών μέσων και εκπαιδευτικές
εκδρομές (βιωματική μάθηση)
àΤόνωση ενδιαφέροντος μαθητών για την εκπαιδευτική
διαδικασία
àΟυσιαστική συμμετοχή και αποκόμιση ουσιαστικής
γνώσης - καλλιέργειας
· Παροχή ευκαιριών στους μαθητές για
πρωτοβουλίες / ανάληψη ευθυνών / επιλογή μαθημάτων - προγραμμάτων
àΤόνωση αυτογνωσίας - δυναμισμού - καλλιέργειας
· Αναβάθμιση θεσμού μαθητικών κοινοτήτων
àΟυσιαστική συμμετοχή μαθητών και απόκτηση
εμπειρίας σε λήψη αποφάσεων / άσκηση πίεσης / διεκδικήσεις …
àΠολιτικοποίηση
· Ουσιαστική - σφαιρική προσέγγιση ιστορίας -
παράδοσης
àΔιδασκαλία από λάθη του παρελθόντος / άντληση
θετικών προτύπων και αξιών ζωής
àΕγκατάλειψη χρησιμοθηρικού - καταναλωτικού
πνεύματος ….
Επίλογος :
Ανακεφαλαίωση Κ.Θ. με αναφορά τόσο στην
αναγκαιότητα της παιδείας όσο και στον δυναμικό ρόλο εκπαιδευτικής και
μαθητικής κοινότητας στην εκπλήρωση του συγκεκριμένου στόχου…
+ Απαισιοδοξία, εξαιτίας του χρησιμοθηρικού πνεύματος, της αποστήθισης, της βαθμοθηρίας και της πρόωρης εξειδίκευσης που
κυριαρχούν στο σημερινό σχολείο
Ή
+ Ανάγκη συμβολής και των υπόλοιπων θεσμών
στην παροχή παιδείας…
Ή
+Αντίθεση με αναφορά στα αρνητικά αποτελέσματα
από την έλλειψη παιδείας
Επιμέλεια Θεμάτων:
Γαλάνη Στέλλα. Μπιτελούλη Αντιγόνη,
Τσούτσα Στέλλα, Ζάχος Σωτήρης
