Θέματα Γλώσσας-Λογοτεχνίας 2021

Πανελλαδικές 2021

Εκφωνήσεις θεμάτων Γλώσσα-Λογοτεχνία

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το αύριο δεν είναι πια αδιαπέραστο πέπλο

Πριν από την κατάρρευση της ιδέας της προόδου, το αύριο ήταν πάντα φωτεινό, ανακουφιστικά καλύτερο από το παρόν, μια εποχή πρωτόγνωρων επιτευγμάτων και θαυμάτων. Η κατάρρευση των μεγάλων αφηγήσεων για το μέλλον, οι ολοκληρωτισμοί του 20ού αιώνα και η ανάδυση σοβαρών παγκόσμιων απειλών ύψωσαν μαύρο τείχος στο αύριο, δίνοντας θέση μόνο στα ατομικά οράματα, συρρίκνωσαν όλες τις προσδοκίες στο τώρα. Όμως, η τελευταία κρίση κατάφερε ένα απροσδόκητο πλήγμα στο παρόν και στη λατρεία του, θυμίζοντας ότι το μέλλον νοηματοδοτεί κάθε μας πράξη, η απαλοιφή του σημαίνει και απαλοιφή όλης της παρελθούσας ανθρώπινης εμπειρίας.

Σε έρευνα του Pew Research Center, περίπου χίλιοι ειδικοί, πρωτοπόροι στην έρευνα και στην καινοτομία, ηγετικές φυσιογνωμίες στην πολιτική και στην οικονομία, ακτιβιστές, σκιαγράφησαν την κανονικότητα του 2025, συμφωνώντας ότι θα είναι περισσότερο τεχνολογική. Το 47% δήλωσε ότι η ζωή θα είναι χειρότερη για τους περισσότερους ανθρώπους. Δίνοντας στο μέλλον το βάρος της σημερινής πραγματικότητας, προέβλεψαν ότι θα έχουν αυξηθεί οι κοινωνικές και φυλετικές ανισότητες, η μαζική επιτήρηση για λόγους ασφαλείας, οι ανελευθερίες, ο αυταρχισμός, αλλά και το ψηφιακό έγκλημα, η ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση, η ψηφιακή προπαγάνδα, η κοινωνική πόλωση, η ρητορική μίσους, οι διενέξεις κρατών. Θα έχει περιοριστεί η δυνατότητα ορθολογικής συζήτησης και χάραξης πολιτικής βάσει τεκμηρίων. Θα έχουν χαθεί θέσεις εργασίας λόγω αυτοματισμού, και μαζί μέρος της ψυχικής υγείας και της κοινωνικής συνοχής.

Το 39% δήλωσε, αντιθέτως, πως το 2025 η ζωή θα είναι καλύτερη για τους περισσότερους ανθρώπους, πιο εύκολη σε έναν τηλε-κόσμο με νέα όπλα κατά αναδυόμενων απειλών, με έξυπνες πόλεις, έξυπνες υπηρεσίες, ασφαλέστερα συστήματα, που θα αναδιατάξουν τα πρότυπα και τους χώρους εργασίας, θα βελτιώσουν την υγειονομική περίθαλψη, την κοινωνική συμβίωση, την οικογενειακή ζωή, θα εξασφαλίσουν καθαρότερο περιβάλλον και υψηλότερη ποιότητα ζωής. Οι κρίσεις ενισχύουν την ενσυναίσθηση εμπρός στα κοινά δεινά, τη θετική κοινωνική απόκριση, είπαν. Ο φόβος γίνεται ένα ανθρώπινο αντανακλαστικό, ακίνδυνο για την εξάσκηση των πράξεων.

Πάντως, όπως αφηγείται η Ιστορία, δεν επιβεβαιώθηκαν ούτε οι μεγάλοι φόβοι ούτε οι υψηλές προσδοκίες που έτρεφαν οι άνθρωποι ανά τους αιώνες. Προβλέψεις που αναστάτωναν γενιές δεν επαληθεύτηκαν ποτέ.

Όμως το παρόν δεν μας αποτρέπει πια να φανταστούμε το μέλλον, το αντίστροφο. Το αύριο, από αδιαπέραστο πέπλο, γίνεται και πάλι πεδίο εκκόλαψης* προσδοκιών.  Σωρεύουμε δυνάμεις ενάντια στα μελλοντικά ερείπια. Επιμένουμε στην ανάσα της προσμονής, νιώθουμε ήδη τον αέρα της απαντοχής** να καίει τα χείλη μας. Άλλωστε, τι άλλο μπορούμε να κάνουμε;

* εκκόλαψη: (μτφ) η πλήρης διαμόρφωση και εμφάνιση υπό την επίδραση ορισμένου περιβάλλοντος

** απαντοχή: το να περιμένει κανείς να συμβεί κάτι, η ελπίδα, η προσδοκία ευνοϊκής εξέλιξης

Διασκευή από τον ημερήσιο Τύπο (21-03-2021)

 

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Τι περιμένουν τελικά από τις σπουδές τους, ποιες οι σκέψεις, οι επιθυμίες, τα όνειρα και οι απόψεις τελειοφοίτων; «Όταν με ρωτούν με τι θέλω να ασχοληθώ, δεν έχω ποτέ κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα στο μυαλό μου. Θέλω μια δουλειά δημιουργική, ένα εργασιακό περιβάλλον που θα μου επιτρέπει να εξελίσσομαι ως άνθρωπος, να ταξιδεύω, να διευρύνω τους ορίζοντές μου, να υπερασπίζομαι τα δικαιώματα όλων των πλασμάτων και να βάλω και εγώ το λιθαράκι μου στη δόμηση μιας κοινωνίας ισότητας» λέει η Τάνια από το 1^ο Γενικό Λύκειο Χανίων. «Από τη μια πλευρά θα ήθελα να αφήσω τη ζωή μου να με οδηγήσει και από την άλλη, ζώντας σε μια χώρα χωρίς σίγουρη επαγγελματική αποκατάσταση, τίποτα δεν είναι βέβαιο. Θα ήθελα να έχω την ευκαιρία να ασχοληθώ πραγματικά με την έρευνα και να ταξιδέψω στο εξωτερικό, όχι για μόνιμη εγκατάσταση. Θα ήθελα να προσφέρω μέσα από το επάγγελμά μου στην κοινωνία, να ξεπληρώσω όλα αυτά που μου πρόσφερε η Ελλάδα, όσο πληγωμένη και αν είναι, και οι άνθρωποι που με μεγάλωσαν και με δίδαξαν» επισημαίνει η Αντωνία.

Όσο για τον επαγγελματικό προσανατολισμό, λέει ο Σπύρος «πρέπει να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της σχολικής πορείας, και μάλιστα θα πρέπει να εντάσσεται στο σχολικό πρόγραμμα από το Γυμνάσιο. Όσον αφορά την κοινωνία, το πρόβλημα που παρουσιάζεται λόγω του ελλιπούς επαγγελματικού προσανατολισμού είναι η προτίμηση δημοφιλών επαγγελμάτων και η αδιαφορία προς τα υπόλοιπα. Οι περισσότεροι μαθητές ακολουθούν την πεπατημένη, με αποτέλεσμα τον κορεσμό ορισμένων επαγγελμάτων και την αύξηση της ανεργίας». Ενώ η Αλεξάνδρα συνεχίζει λέγοντας ότι «ως τελειόφοιτοι, βλέποντας την αδυναμία ένταξης στην ελληνική αγορά εργασίας, νιώθουμε εγκλωβισμένοι σε μια χώρα επαγγελματικά υπανάπτυκτη, καθώς τα ποσοστά ανεργίας αυξάνονται και η ανάγκη για επιβίωση υπερβαίνει την ικανοποίηση προσδοκιών και ονείρων. Η αγορά εργασίας σε μεγάλο ποσοστό δεν προσφέρει επαγγελματική ανέλιξη, καταπιέζει τις ανεξάρτητες επιχειρήσεις και τους ελεύθερους επαγγελματίες. Λόγω της δυσμενούς οικονομικής κατάστασης της χώρας, πολλοί νέοι καταλήγουν να συμβιβάζονται με μη επιθυμητές θέσεις εργασίας ή να καταφεύγουν σε άλλες χώρες με περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες».

Διασκευή από τον ημερήσιο Τύπο (24-05-2021)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Στον Σείριο*

Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά

ποτέ δε βάλαν έγνοια στην καρδιά

δεν είδανε πολέμους και θανάτους

και πάνω απ’ τη γαλάζια τους ποδιά

φοράν τις Κυριακές τα γιορτινά τους.

 

Τις νύχτες που κοιτάν τον ουρανό

έν’ άστρο σα φτερό θαλασσινό

παράξενα παιδεύει το μυαλό τους

τους φαίνεται καράβι μακρινό

και πάνε και ρωτάν τον δάσκαλό τους.

 

Αυτή, τους λέει, παιδιά μου είναι η γη,

του σύμπαντος αρρώστια και πληγή:

εκεί τραγούδια λένε, γράφουν στίχους,

κι ακούραστοι του ονείρου κυνηγοί

κεντάνε με συνθήματα τους τοίχους.

 

Στον Σείριο δακρύσαν τα παιδιά

και βάλαν από εκείνη τη βραδιά

μιαν έγνοια στη μικρούλα τους καρδιά.

 

* Σείριος: το όνομα ενός φωτεινού αστεριού

 

Νίκος Γκάτσος, Κείμενα της νεώτερης λογοτεχνίας

(και απόψεις για την ποίηση), Γ. Σπανός κ.ά, 1987

 

 

Θέμα Α

Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της δεύτερης παραγράφου του Κειμένου 2 «Όσο για τον επαγγελματικό προσανατολισμό… με περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες» (60-70 λέξεις).

Μονάδες 15

 

Θέμα Β

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το Κείμενο 1, τις παρακάτω περιόδους λόγου, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος:

α. Προτού αμφισβητηθεί η έννοια της προόδου, οι άνθρωποι έβλεπαν με αισιοδοξία το μέλλον.

β. Κατά την τελευταία κρίση, κλονίστηκε η πίστη στο παρόν.

γ. Σύμφωνα με την έρευνα, το 47% δήλωσε ότι στο μέλλον θα μειωθεί η ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση.

δ. Δεν επαληθεύτηκαν ποτέ ιστορικά τα πολύ απαισιόδοξα ή τα πολύ αισιόδοξα σενάρια για την πορεία του ανθρώπου.

ε. Το παρόν δεν μας επιτρέπει πλέον να οραματιστούμε το μέλλον.

Μονάδες 10

 

Β2. α. Να γράψετε δύο τίτλους που να αποδίδουν το περιεχόμενο του Κειμένου 2, έναν με κυριολεκτική κι έναν με μεταφορική χρήση της γλώσσας (μονάδες 8).

β. Τι επιδιώκεται με τη χρήση στατιστικών στοιχείων στο Κείμενο 1 (μονάδες 3) και τι με την εκτεταμένη χρήση μαρτυριών στο Κείμενο 2 (μονάδες 4);

Μονάδες 15

Β3. Πρόθεση της συντάκτριας του Κειμένου 1, στην τελευταία παράγραφο «Όμως το παρόν… μπορούμε να κάνουμε;», είναι να ευαισθητοποιήσει τους/τις αναγνώστες/αναγνώστριες. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες επιτυγχάνει τον στόχο της, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία (μονάδες 6), και να εξηγήσετε τη λειτουργία της καθεμιάς από αυτές στο κείμενο (μονάδες 9).

Μονάδες 15

 

 

Θέμα Γ

Γ1. Γιατί, κατά τη γνώμη σας,

«Στον Σείριο δακρύσαν τα παιδιά

και βάλαν από εκείνη τη βραδιά

μιαν έγνοια στη μικρούλα τους καρδιά.»;

Να απαντήσετε, αξιοποιώντας τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες του ποιήματος. Θα ήσαστε ικανοποιημένοι/ες ή δυσαρεστημένοι/ες, αν ζούσατε, όπως τα παιδιά στον Σείριο και γιατί; (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

 

Θέμα Δ

Δ1. Σε μια νεανική ιστοσελίδα δημοσιεύονται τα Κείμενα 1 και 2 και καλείσαι, αφού τα μελετήσεις, να απαντήσεις με ένα άρθρο (350-400 λέξεις), στην ίδια ιστοσελίδα, στα παρακάτω ερωτήματα:

α) Με ποια εφόδια πιστεύεις ότι θα μπορέσεις να αντιμετωπίσεις τον κόσμο στην περίπτωση που επιβεβαιωθούν οι ανησυχίες που περιγράφονται στην παράγραφο 2 του Κειμένου 1;

β) Με ποιες συγκεκριμένες δράσεις, κατά τη γνώμη σου, θα μπορούσατε εσείς οι νέοι να βελτιώσετε τον κόσμο;

Μονάδες 30

 

Ενδεικτικές Απαντήσεις

Θέμα Α1

Στο απόσπασμα παρουσιάζονται ανησυχίες τελειόφοιτων σχετικά με το επαγγελματικό μέλλον τους. Αναφέρεται ότι ο επαγγελματικός προσανατολισμός είναι απαραίτητος στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος, διότι η απουσία του οδηγεί σε λαθεμένες επιλογές, με αποτέλεσμα την ανεργία. Η εργασιακή πραγματικότητα της χώρας έρχεται σε σύγκρουση με τις προσδοκίες της νέας γενιάς δημιουργώντας περιορισμούς και οδηγώντας την σε συμβιβασμούς και συχνά στη μετανάστευση.

Θέμα Β

Β1.

α. Σωστό

β. Σωστό

γ. Λάθος

δ. Σωστό

ε. Λάθος

Β2.

α) Κυριολεκτική χρήση γλώσσας: Οι ανησυχίες των νέων για το επαγγελματικό μέλλον.

Μεταφορική χρήση γλώσσας: Οι νέοι σε αδιέξοδο/ Σκοτεινό το επαγγελματικό μέλλον των νέων.

β) Στο κείμενο 1 στην πρώτη περίπτωση με τη χρήση στατιστικών στοιχείων («Το 47% δήλωσε…ανθρώπους») ο συγγραφέας ενισχύει τη θέση του ότι το μέλλον θα είναι ζοφερό, καθώς θα κυριαρχούν αρνητικά φαινόμενα. Στη δεύτερη περίπτωση με τη χρήση στατιστικών στοιχείων («Το 39% δήλωσε ποιότητα ζωής») τεκμηριώνεται / ενισχύεται η άποψη ότι στο μέλλον η ζωή θα είναι καλύτερη και το μέλλον ευοίωνο.

Στο κείμενο 2 με τις μαρτυρίες τελειόφοιτων ( «Όταν με ρωτούν…με δίδαξαν», «πρέπει να είναι…επαγγελματικές ευκαιρίες») εκφράζονται με άμεσο, οικείο και βιωματικό τρόπο οι ανησυχίες των παιδιών ως προς το επαγγελματικό μέλλον τους.  Επιπλέον, στηρίζεται η άποψη του συγγραφέα ότι οι νέοι προβληματίζονται και συχνά βρίσκονται σε αδιέξοδο σχετικά με το ποιο επάγγελμα είναι το καταλληλότερο γι’ αυτούς.

Β3.

Η συγγραφέας επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες με τη χρήση: α) του α΄ πληθυντικού προσώπου (το παρόν…το μέλλον), β) ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας (επιμένουμε στην ανάσα της προσμονής) και γ) ρητορικού ερωτήματος (Άλλωστε, … κάνουμε;) γ) Η συγγραφέας με τη χρήση του ρητορικού ερωτήματος επιδιώκει να δώσει έμφαση στο νόημα ότι η αισιόδοξη στάση αποτελεί μονόδρομο θέλοντας να παρακινήσει τον αναγνώστη να το αποδεχτεί. Παράλληλα, προσελκύει το ενδιαφέρον του και προσδίδει στο κείμενο ζωντάνια και παραστατικότητα. 

Το α΄ πληθυντικό πρόσωπο δηλώνει την ένταξη του συγγραφέα στο σύνολο των ατόμων που αντιμετωπίζουν με αισιοδοξία το μέλλον, δείχνει την καθολικότητα της κατάστασης ενώ προσδίδει στον λόγο ζωντάνια και αμεσότητα. 

Η χρήση ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας αναδεικνύει την πίστη της συγγραφέως ότι με τη θετική στάση θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για ένα καλύτερο μέλλον, δίνοντας έμφαση στη μορφή του μηνύματος προσδίδοντας αισθητική απόλαυση και προκαλώντας διέγερση συναισθημάτων, καθιστώντας τον λόγο ζωντανό.

Γ.

Τα παιδιά στον Σείριο δάκρυσαν διότι αντιλήφθηκαν την ύπαρξη ενός διαφορετικού κόσμου με δυσχέρειες και αρνητικά χαρακτηριστικά, συνθήκη που τα φορτίζει συναισθηματικά. Μέσω των αρνήσεων «ποτέ δεν βάλαν έγνοια στην καρδιά τους», «δεν είδανε» παρουσιάζεται ο ιδανικός κόσμος, στον οποίο ζουν αυτά χωρίς προβλήματα, «χωρίς πολέμους και θάνατο». Αντιλαμβάνεται ότι στη γη επικρατούν αντιξοότητες που ταλανίζουν τους ανθρώπους, όπως τονίζεται με τη χρήση των έντονα συναισθηματικά φορτισμένων λέξεων «αρρώστια και πληγή». Τα παιδιά της γης προσπαθούν να βρουν διέξοδο, αντιμετωπίζοντας με σθένος τις δυσκολίες μέσα από τον προσωπικό αγώνα, προσπάθεια που διαφαίνεται με το ασύνδετο σχήμα « εκεί τραγούδια λένε, γράφουν στίχους».

Η ζωή στον Σείριο φαντάζει ανέφελη, οπότε η εύκολη απάντηση θα ήταν ότι μια τέτοια κατάσταση θα δημιουργούσε ικανοποίηση. Ωστόσο, σε έναν τέτοιο κόσμο οι άνθρωποι επαναπαυμένοι στην ανέμελη ζωή δεν θα προβληματίζονταν, δεν θα έθεταν στόχους, δεν θα ονειρεύονταν, εμποδίζοντας την προσωπική εξέλιξή τους. Συνεπώς, η ουτοπική κοινωνία του Σείριου, αν και θα μπορούσε να αποτελεί ζητούμενο του σύγχρονου ανθρώπου, στην πραγματικότητα ίσως ήταν μονότονη, αφού δεν θα παρείχε στο άτομο τη δυνατότητα να αγωνίζεται για ένα καλύτερο μέλλον.

  

Θέμα Δ

Επικοινωνιακό πλαίσιο: άρθρο

Τίτλος:

-        Οι νέοι απέναντι στη σύγχρονη πραγματικότητα

-        Νέοι και σύγχρονη πραγματικότητα

-        Απέναντι στις νέες προκλήσεις

-        Ένας νέος κόσμος

-        Οι νέοι είναι το μέλλον

 

Πρόλογος

Εποχή επιτευγμάτων αλλά και προβλημάτων-δυσχερειών που αγγίζουν και τη νέα γενιά. Η συνειδητοποίηση της συγκεκριμένης πραγματικότητας αποτέλεσε αφορμή για το συγκεκριμένο δημοσίευμα μέσω του οποίου θα προσπαθήσω να αναδείξω τόσο τα εφόδια που απαιτούνται ώστε να αντεπεξέλθω στις δυσκολίες αλλά και τις δράσεις με τις οποίες η γενιά μου θα συνέβαλε στη βελτίωση των δεδομένων.

 

Α΄ ζητούμενο: Εφόδια που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των πιθανών δυσκολιών (αναγκαία η χρήση α΄ ενικού προσώπου)

- πνευματική καλλιέργεια

à κριτική σκέψη / κατάρτιση σε σύγχρονους τομείς...

à δυνατότητα επεξεργασίας δεδομένων/ κατανόησης των εξελίξεων/ προσαρμογής

à άμυνα σε ανεργία και σε προσπάθειες εκμετάλλευσης-χειραγώγησης

 - δυναμισμός / σθένος

à αποφυγή παθητικότητας-αδράνειας / αντίδραση σε ισχυρά συμφέροντα / διεκδικήσεις / αγωνιστικότητα / συνεχής προσπάθεια παρόλες τις αντιξοότητες

à επίτευξη στόχων - πρόοδος

 

Β΄ ζητούμενο: 

- συμμετοχή στα κοινά/ συμμετοχή σε εθελοντικές και πολιτικές δράσεις

à έλεγχος εξουσίας / στήριξη δημοκρατίας / περιορισμός δράσης αυταρχικών ομάδων-ατόμων à περιορισμός προβλημάτων / διασφάλιση δικαιωμάτων-ισότητας-δικαιοσύνης / περιορισμός οικολογικής καταστροφής

 

- αξιοποίηση ΜΚΔ και διοργάνωση εκδηλώσεων-ημερίδων στο πλαίσιο του σχολείου με συμμετοχή διανοούμενων à ανάδειξη αυταρχικών λαïκιστικών δράσεων-ομάδων και των συμφερόντων που επιδιώκουν / ενημέρωση κοινής γνώμης για τους επερχόμενους κινδύνους à ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση απέναντι σε απειλές

 

Επίλογος

- (Αναφορά σε όσα αναλύθηκαν) Φανερή η δυνατότητα να αντεπεξέλθει η νέα γενιά στις δυσχερείς καταστάσεις αλλά και να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον.

+ ανάγκη να δοθούν στηρίγματα στους νέους από τους φορείς διαπαιδαγώγησης

ή

+ δυστυχώς η πλειονότητα των νέων στέκεται παθητικά απέναντι στα νέα δεδομένα αδιαφορώντας για τις ευθύνες τους και επιδιώκοντας την ευκολία-τη διασκέδαση-την καλοπέραση

ή

+ η κρίση των φορέων διαπαιδαγώγησης δεν προσδίδει σε μεγάλο ποσοστό νέων τα απαιτούμενα εφόδια  / η κοινωνία αδυνατεί να αξιοποιήσει το πιο δυναμικό τμήμα της

Επιμέλεια:

Σωτήρης Ζάχος, Στέλλα Τσούτσα, Αντιγόνη Μπιτελούλη, Στέλλα Γαλάνη