ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20 ΜΑÏΟΥ 2011
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)
Διδαγμένο κείμενο
Πλάτωνος Πολιτεία 519 Β – D
Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι;
Ἀληθῆ, ἔφη.
Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.
Τὸ ποῖον δή;
Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ’ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ’ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι.
Ἔπειτ’, ἔφη, ἀδικήσομεν αὐτούς, καὶ ποιήσομεν χεῖρον ζῆν, δυνατὸν αὐτοῖς ὂν ἄμεινον;
Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος:
«Τί δέ; ... ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.»
B. Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:
Β1. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων – φράσεων του κειμένου: ἐν παιδείᾳ (μονάδες 6), ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν (μονάδες 9).
Β2. Με βάση το κείμενο που σας δίνεται να προσδιορίσετε ποιοι δεν είναι κατάλληλοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες και γιατί.
Β3. Πώς εξηγεί ο Πλάτωνας τη μετάβαση από τη Δημοκρατία στην Τυραννίδα και ποια είναι, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, τα χαρακτηριστικά των δύο αυτών πολιτευμάτων;
Β4. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής:
απόρρητος, ντροπαλός, αντιβιοτικό, αποχή, δυσπραγία, μονοκατοικία, προφήτης, είδωλο, βάθρο, ανυπόμονος
Γ. Αδίδακτο κείμενο
Ξενοφῶντος Συμπόσιον Ι, 11-12
Ἐκεῖνοι μὲν οὖν σιωπῇ ἐδείπνουν, ὥσπερ τοῦτο ἐπιτεταγμένον αὐτοῖς ὑπὸ κρείττονός τινος. Φίλιππος δ’ ὁ γελωτοποιὸς κρούσας τὴν θύραν εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις τε εἴη καὶ δι’ ὅ τι κατάγεσθαι βούλοιτο, συνεσκευασμένος τε παρεῖναι ἔφη πάντα τὰ ἐπιτήδεια ὥστε δειπνεῖν τἀλλότρια, καὶ τὸν παῖδα δὲ ἔφη πάνυ πιέζεσθαι διά τε τὸ φέρειν μηδὲν καὶ διὰ τὸ ἀνάριστον εἶναι. ὁ οὖν Καλλίας ἀκούσας ταῦτα εἶπεν· Ἀλλὰ μέντοι, ὦ ἄνδρες, αἰσχρὸν στέγης γε φθονῆσαι· εἰσίτω οὖν. καὶ ἅμα ἀπέβλεψεν εἰς τὸν Αὐτόλυκον, δῆλον ὅτι ἐπισκοπῶν τί ἐκείνῳ δόξειε τὸ σκῶμμα εἶναι.
-----------
ὁ ἀνάριστος = ο νηστικός
Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παραπάνω κειμένου.
Γ2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
κρείττονος : την αιτιατική πληθυντικού του ίδιου βαθμού στο θηλυκό γένος
ὅ τι : τη γενική ενικού του ίδιου γένους
ἔφη : το τρίτο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του ενεστώτα
πάντα : τη δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος
φέρειν : το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή
ταῦτα : την ονομαστική πληθυντικού του θηλυκού γένους
ἄνδρες : την κλητική του ενικού
αἰσχρόν : τη δοτική ενικού του συγκριτικού βαθμού στο ίδιο γένος
εἰσίτω : το δεύτερο ενικό πρόσωπο στην ίδια έγκλιση στον ίδιο χρόνο
δόξειε : το τρίτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ίδιου χρόνου
Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων και φράσεων:
αὐτοῖς, τῷ ὑπακούσαντι, διὰ τὸ φέρειν, ἀνάριστον, φθονῆσαι, ἐκείνῳ (μονάδες 6)
Γ3β. «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις εἴη»: Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ. Να ληφθεί υπόψη ότι ο πλάγιος λόγος εξαρτάται από το «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι». (μονάδες 4)
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20 ΜΑÏΟΥ 2011
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)
Διδαγμένο κείμενο
Πλάτωνος Πολιτεία 519 Β – D
Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι;
Ἀληθῆ, ἔφη.
Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.
Τὸ ποῖον δή;
Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ’ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ’ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι.
Ἔπειτ’, ἔφη, ἀδικήσομεν αὐτούς, καὶ ποιήσομεν χεῖρον ζῆν, δυνατὸν αὐτοῖς ὂν ἄμεινον;
Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος:
«Τί δέ; ... ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.»
Μονάδες 10
B. Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:
Β1. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων – φράσεων του κειμένου: ἐν παιδείᾳ (μονάδες 6), ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν (μονάδες 9).
Μονάδες 15
Μονάδες 15
Μονάδες 10
απόρρητος, ντροπαλός, αντιβιοτικό, αποχή, δυσπραγία, μονοκατοικία, προφήτης, είδωλο, βάθρο, ανυπόμονος
Μονάδες 10
Ξενοφῶντος Συμπόσιον Ι, 11-12
Ἐκεῖνοι μὲν οὖν σιωπῇ ἐδείπνουν, ὥσπερ τοῦτο ἐπιτεταγμένον αὐτοῖς ὑπὸ κρείττονός τινος. Φίλιππος δ’ ὁ γελωτοποιὸς κρούσας τὴν θύραν εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις τε εἴη καὶ δι’ ὅ τι κατάγεσθαι βούλοιτο, συνεσκευασμένος τε παρεῖναι ἔφη πάντα τὰ ἐπιτήδεια ὥστε δειπνεῖν τἀλλότρια, καὶ τὸν παῖδα δὲ ἔφη πάνυ πιέζεσθαι διά τε τὸ φέρειν μηδὲν καὶ διὰ τὸ ἀνάριστον εἶναι. ὁ οὖν Καλλίας ἀκούσας ταῦτα εἶπεν· Ἀλλὰ μέντοι, ὦ ἄνδρες, αἰσχρὸν στέγης γε φθονῆσαι· εἰσίτω οὖν. καὶ ἅμα ἀπέβλεψεν εἰς τὸν Αὐτόλυκον, δῆλον ὅτι ἐπισκοπῶν τί ἐκείνῳ δόξειε τὸ σκῶμμα εἶναι.
-----------
ὁ ἀνάριστος = ο νηστικός
Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παραπάνω κειμένου.
Μονάδες 20
κρείττονος : την αιτιατική πληθυντικού του ίδιου βαθμού στο θηλυκό γένος
ὅ τι : τη γενική ενικού του ίδιου γένους
ἔφη : το τρίτο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του ενεστώτα
πάντα : τη δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος
φέρειν : το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή
ταῦτα : την ονομαστική πληθυντικού του θηλυκού γένους
ἄνδρες : την κλητική του ενικού
αἰσχρόν : τη δοτική ενικού του συγκριτικού βαθμού στο ίδιο γένος
εἰσίτω : το δεύτερο ενικό πρόσωπο στην ίδια έγκλιση στον ίδιο χρόνο
δόξειε : το τρίτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ίδιου χρόνου
Μονάδες 10
αὐτοῖς, τῷ ὑπακούσαντι, διὰ τὸ φέρειν, ἀνάριστον, φθονῆσαι, ἐκείνῳ (μονάδες 6)
Γ3β. «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις εἴη»: Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ. Να ληφθεί υπόψη ότι ο πλάγιος λόγος εξαρτάται από το «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι». (μονάδες 4)
Μονάδες 10
Ενδεικτικές Απαντήσεις
Διδαγμένο κείμενο
Πλάτωνος Πολιτεία 519 Β -D
Α1. Μετάφραση :
Τι λοιπόν; Αυτό εδώ δεν είναι λογικό, είπα εγώ, και δεν προκύπτει αναγκαστικά από όσα έχουν λεχθεί προηγουμένως, ότι ούτε οι απαίδευτοι και όσοι δεν γνώρισαν την αλήθεια θα μπορούσαν ποτέ να κυβερνήσουν την πόλη ικανοποιητικά, ούτε εκείνοι που αφήνονται (που τους αφήνουν) να ασχολούνται με την παιδεία ως το τέλος της ζωής τους, οι πρώτοι γιατί δεν έχουν κάποιο σκοπό στη ζωή τους, που πρέπει προσπαθώντας τον να κάνουν όλες γενικά τις πράξεις όσες τυχόν κάνουν και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή τους, και οι δεύτεροι επειδή με τη θέλησή τους δεν θα ασχοληθούν με πρακτικά ζητήματα, νομίζοντας ότι αν και είναι ακόμη ζωντανοί έχουν εγκατασταθεί στα μακρινά νησιά των μακάρων;
Αλήθεια, είπε.
Δικό μας λοιπόν έργο, είπα εγώ, των ιδρυτών της πόλης είναι να αναγκάσουμε τις εξαιρετικές φύσεις να φτάσουν στη μάθηση που προηγουμένως είπαμε ότι είναι η ανώτατη, δηλαδή να δουν το αγαθό και να ανέβουν εκείνη την ανηφορική οδό, και αφού ανεβούν και δουν αρκετά, να μην τους επιτρέψουμε (να κάνουν) αυτό που τώρα τους επιτρέπεται.
Β1. «ἐν παιδείᾳ»: αρχικά η λέξη σημαίνει αυτό που πρέπει να μάθει το παιδί. Ήδη όμως από τον 5ο αι. ως όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική καλλιέργεια, που είναι προνόμιο μόνο του ανθρώπου - γι ' αυτόν τον λόγο άλλωστε αποδίδεται στα λατινικά ως humanitas.
Βάση της παιδείας είναι για τον Πλάτωνα η μουσική που εξευγενίζει την ψυχή (λογοτεχνία, τραγούδι, καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας) και η γυμναστική ( Πολιτεία 376e)∙ παίδευση είναι η πορεία προς την παιδεία (Πλατ. Όροι 410: παίδευσις παιδείας παράδοσις). Η παιδεία είναι για τον Πλάτωνα ο θεμελιώδης θεσμός πάνω στον οποίο θα οικοδομηθεί η ιδεώδης πολιτεία. Η παιδεία παρέχει τη γνώση στους ανθρώπους, αυτή είναι η μόνη που μπορεί να τους βοηθήσει να βγουν από το σκοτεινό σπήλαιο της αμάθειας, της εικασίας, των ψευδαισθήσεων. Αυτή θα βοηθήσει τα άτομα να περάσουν από τον ρευστό και μεταβλητό κόσμο των αισθήσεων στον σταθερό, άφθαρτο και άυλο κόσμο των ιδεών. Γερή και βαθιά παιδεία πρέπει να έχουν οι φύλακες στην Πολιτεία του, το ίδιο και οι άρχοντες-βασιλείς.
Ο Πλάτωνας ορίζει την παιδεία σαν στροφή των οφθαλμών της ψυχής προς τη γνώση και το είναι. Για να πετύχει η παιδεία το ρόλο της πρέπει ο άνθρωπος να αποβάλλει τις γήινες επιθυμίες της ψυχής.
«ἀναβῆναι ἐκείνην τήν ἀνάβασιν» : είναι η ανύψωση της ψυχής στον υπερουράνιο κόσμο των ιδεών, η μετάβαση στο νοητό κόσμο, η θέαση του αγαθού, η παιδεία, η ύψιστη γνώση. Κάνουμε λόγο για ανάβαση όταν η ψυχή απομακρύνεται από τα δεδομένα της αίσθησης και υψώνεται στον κόσμο της νόησης. Συμβολίζει την κοπιαστική προσπάθεια απελευθέρωσης της ψυχής από την πλάνη και από τα δεσμά της απαιδευσίας για να οδηγηθεί στην ιδέα του Αγαθού, την κίνηση της ψυχής προς τον κόσμο των Ιδεών και το αγαθό. Πολύ συχνά στον Πλάτωνα λέξεις που σημαίνουν το ἄνω και την ανάβαση χρησιμοποιούνται μεταφορικώς για την παιδεία και τα αγαθά που προσφέρει.
Β2. Ο Πλάτων παρουσιάζει δύο κατηγορίες ανθρώπων που δεν είναι κατάλληλοι να κυβερνήσουν ικανοποιητικά την πολιτεία οι οποίες είναι οι εξής :
α) οι απαίδευτοι - οι τυχαίοι και αφιλοσόφητοι πολιτικοί-είναι ακατάλληλοι για τη διακυβέρνηση της πόλης γιατί στερούνται παιδείας και αρετής αλλά και γιατί δεν έχουν στη ζωή τους έναν υψηλό στόχο για να ρυθμίζουν σύμφωνα με αυτόν όλες τις πράξεις τους και στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή. Ο μοναδικός τους στόχος είναι να υπηρετήσουν το προσωπικό τους συμφέρον, επομένως πρακτικά είναι άναρχοι (χωρίς ικανότητες διακυβέρνησης).
β) οι πεπαιδευμένοι - εκείνοι που ασχολούνται μέχρι το τέλος της ζωής τους με την παιδεία - δεν θα μπορούσαν να κυβερνήσουν ικανοποιητικά ούτε αυτοί, επειδή ζουν απορροφημένοι στη μακαριότητα των πνευματικών ενασχολήσεων και της καθαρής θεωρίας μακριά από τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Εγκλωβισμένοι στην αδράνεια του θεωρητικού τους βίου, αδιαφορούν για την εξουσία και τις τιμές, δεν τους απασχολούν τα κοινά, δεν επιθυμούν να κατέλθουν στον πολιτικό στίβο, είναι μοναχικοί και απόκοσμοι.
Συνεπώς, κατάλληλος να κυβερνήσει την πόλη είναι ο φιλόσοφος που συνδυάζει τη γνώση που καταλήγει σε χρήσιμη πράξη και την πράξη που καθοδηγείται από τη γνώση και προσανατολίζεται προς έναν αποσαφηνισμένο σκοπό, που είναι καθαρμένος εσωτερικά και έχοντας φθάσει στην τελείωση.
Β3. Σελίδα 102 σχολικού βιβλίου : "οι κηφήνες συνεχώς … κάθε είδους ανοσιούργημα".
Β4.
απόρρητος : προειρημένων
ντροπαλός : ἐπιτροπεῦσαι, ἐπιτρέπειν
αντιβιοτικό : βίῳ
αποχή : ἔχουσιν, μετέχειν
δυσπραγία : πράττωσιν, πράξουσιν
μονοκατοικία : ἀπῳκίσθαι, οἰκιστῶν
προφήτης : ἔφη, ἔφαμεν
είδωλο : ἰδεῖν, ἴδωσι
βάθρο : ἀναβάντες, καταβαίνειν
ανυπόμονος : καταμένειν
Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ 1, 11-12
Γ 1. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
Εκείνοι, λοιπόν, σιωπηλά δειπνούσαν, σαν να είχε διαταχθεί αυτό σε εκείνους από κάποιον πιο ισχυρό (ανώτερο). Και ο Φίλιππος ο γελωτοποιός, αφού χτύπησε την πόρτα είπε σ’αυτόν που απάντησε να αναγγείλει και ποιος είναι και για ποιο λόγο θέλει να μπει μέσα, και είπε ότι είναι εκεί, αφού είχε ετοιμάσει όλα τα απαραίτητα για να δειπνήσει σε ξένο σπίτι, είπε όμως πως το παιδί ήταν πολύ πιεσμένο (στενοχωρημένο) και επειδή δεν είχε φέρει τίποτα μαζί του και επειδή ήταν νηστικό. Ο Καλλίας, λοιπόν, μόλις άκουσε αυτά είπε. Αλλά βέβαια, άνδρες, είναι ντροπή να ζηλεύει κάποιος ένα σπίτι (μια στέγη). Ας μπει μέσα λοιπόν. Και συγχρόνως έστρεψε το βλέμμα του στον Αυτόλυκο εξετάζοντας φανερά πώς φάνηκε σ’εκείνον το πείραγμα (το αστείο).
Γ 2.
κρείττονας -κρείττους
οὗτινος-ὅτου
φαίη
πᾶσι(ν)
ἐνεγκεῖν
αὗται
ἄνερ
αἰσχίονι
εἴσιθι
ἔδοξε
Γ 3. α.
αὐτοῖς = αντικείμενο στη μετοχή «ἐπιτεταγμένον»
τῷ ὑπακούσαντι = έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα «εἶπε», επιθετική μετοχή
διά τό φέρειν = εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας στο «πιέζεσθαι»
ἀνάριστον = κατηγορούμενο στο «τόν παῖδα» από το συνδετικό «εἶναι»
φθονῆσαι = υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση αἰσχρόν (ἐστί), τελικό απαρέμφατο, ετεροπροσωπία
ἐκείνῳ = δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου από το ρήμα «ἔδοξε»
Γ 3. β.
(ὦ ὑπακούσας) εἰσάγγειλον ὅστις εἰμί (ἐστί).
Επιμέλεια:
Άντα Κουτουβάλα
Μαρία Αθανασίου
