ΚΕΙΜΕΝΟ
Η φιλία
Η φιλία, δώρο ακριβό και ευτύχημα σπάνιο, έχει πανάρχαιους τίτλους ευγένειας. Την εχάρηκαν άνθρωποι εκλεκτοί, σε όλα τα γεωγραφικά και τα ιστορικά πλάτη της οικουμένης, και την εγκωμίασαν ποιητές, σοφοί, πολιτικοί με τον τρόπο του ο καθένας, αλλά όλοι με την ίδια συγκίνηση. Άλλωστε, εκτός από την καταγωγή της λέξης (που είναι κατευθείαν παράγωγο του κύριου για την «αγάπη» ρήματος: φιλείν), και μόνο το γεγονός ότι, για να τονίσουμε την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη μας προς τα πιο οικεία μας πρόσωπα, δηλώνουμε ότι τους θεωρούμε «φίλους», μαρτυρεί πόσο ψηλά η κοινή συνείδηση τοποθετεί τη φιλία.
Τι είναι η φιλία; «Εύνοια», φυσικά, όπως λέγει ο Αριστοτέλης• να έχεις, δηλαδή, καλές διαθέσεις απέναντι σ’ έναν άνθρωπο, να αισθάνεσαι στοργή γι’ αυτόν, να επιζητείς την συντροφιά του και να θέλεις την ευτυχία του• να είσαι εύνους προς κάποιον και αυτός εύνους προς εσένα• να υπάρχει ανταπόκριση, αμοιβαιότητα στα αισθήματά σας, να τον αγαπάς και να τον τιμάς κι εκείνος, επίσης, να σε αγαπά και να σε τιμά. Γι’ αυτό, όσο τρυφερές κι αν είναι οι σχέσεις μας με τα άψυχα, δεν λέγονται φιλία. Όταν αγαπούμε ένα άψυχο πράγμα, αυτό που αισθανόμαστε δεν είναι φιλία.
Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά το χρήσιμον», «δι’ ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε μ’ έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη, διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο περιμένουμε απ’ αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής).
Του τρίτου είδους ο φιλικός δεσμός είναι η τέλεια, η ουσιαστική και ακατάλυτη φιλία. Τον κάνω συντροφιά, τον τιμώ, τον αγαπώ, με κάνει συντροφιά, με τιμά, με αγαπά, όχι επειδή περιμένω απ’ αυτόν ή εκείνος περιμένει από μένα ωφέλεια (με όλο που βέβαια και μπορώ και θα τον ωφελήσω, όπως και εκείνος επίσης, και μπορεί και θα με ωφελήσει), ούτε επειδή μου είναι ευχάριστος και του είμαι ευχάριστος (με όλο που πραγματικά αισθανόμαστε ευχαρίστηση ο ένας κοντά στον άλλο), αλλά επειδή, όντας ο καθένας μας αυτό που είναι, μοιάζουμε ο ένας στον άλλο –η ομοιότητά μας βρίσκεται στην ανθρώπινη αξία μας, στο υψηλό ποιόν της ανθρωπιάς μας. Η τέλεια, λοιπόν, φιλία είναι συνάντηση και δεσμός δύο προσώπων απάνω στον ίδιο ηθικό άξονα, στην ίδια αξιολογική κλίμακα. Θεμέλιο και εγγύηση της αγάπης τους είναι η «αρετή», και επειδή η αρετή είναι «κτήμα ες αεί» του ανθρώπου, ούτε αλλοτριώνεται, ούτε φθείρεται• οι φιλίες που δημιουργούνται απάνω σ’ αυτή τη βάση είναι σταθερές και μόνιμες, αδιάλυτες.
Φίλος είναι ο παραστάτης και σύμμαχός μας στον τραχύ αγώνα να υπάρξουμε, να σηκώσουμε το βάρος της ανθρωποσύνης μας, χωρίς να συντριβούμε ή να ευτελιστούμε. Όταν σε μια βαρυσήμαντη καμπή του βίου μελετούμε ή επιχειρούμε κάτι πολύ σοβαρό και επικίνδυνο, έχουμε ανάγκη από ένα καλόγνωμο σύμβουλο και αυστηρό κριτή, για να συζητήσουμε μαζί του ελεύθερα και χωρίς περιστροφές το πρόβλημά μας. Ποιος μπορεί να είναι αυτός ο σύμβουλος και κριτής; Μπορεί το πρόσωπο τούτο να είναι άλλος εκτός από τον φίλο;
Ε.Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, σσ. 111-121,
Εκδόσεις Νόηση, Αθήνα, 2008 (Διασκευή).
A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις).
Μονάδες 25
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:
α. Ακόμα και οι τρυφερές σχέσεις μας με τα άψυχα είναι φιλία.
β. Η αμοιβαιότητα των αισθημάτων είναι απαραίτητη προϋπόθεση της φιλίας.
γ. Η φιλία δεν αποκλείει την προσδοκία οποιασδήποτε υλικής ανταμοιβής και ευχαρίστησης.
δ. Η τέλεια φιλία είναι εκείνη που στηρίζεται σε ηθικές αξίες.
ε. Σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής μας μπορούμε να στηριχτούμε και σε άλλους συμπαραστάτες και συμβούλους εκτός από έναν φίλο.
Μονάδες 10
Β2. α) Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου του κειμένου «Μπορούμε να διακρίνουμε … (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής).» και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
Μονάδες 4
β) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις;
Άλλωστε (1η παράγραφος)
δηλαδή (2η παράγραφος)
Όταν (2η παράγραφος)
λοιπόν (4η παράγραφος).
Μονάδες 4
Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: εγκωμίασαν, ευχαρίστηση, συναναστροφής, ακατάλυτη, φθείρεται.
Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
οικεία, επιδέξιος, ωφέλεια, αξία, αυστηρό.
Μονάδες 5
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου:
«διά το χρήσιμον»
«αγαπά»
(υλικό ή ηθικό).
Μονάδες 3
β) Να αιτιολογήσετε τη λειτουργία του β΄ ενικού ρηματικού προσώπου στη δεύτερη παράγραφο και του α΄ πληθυντικού στην τρίτη παράγραφο.
Μονάδες 4
Γ1. Σε ομιλία 500-600 λέξεων που θα γράψετε για να εκφωνήσετε σε εκδήλωση του σχολείου σας, με θέμα τις ανθρώπινες σχέσεις στη σύγχρονη εποχή, να εκθέσετε:
α) τα χαρακτηριστικά της γνήσιας φιλίας, όπως εσείς την αντιλαμβάνεστε και
β) την άποψή σας σχετικά με τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης/διαδικτύου στη δημιουργία σχέσεων φιλίας.
Μονάδες 40
Ενδεικτικές απαντήσεις
Α1.
Θεματικό κέντρο: Γνωρίσματα και σημασία της φιλίας
1η παράγραφος: Διαχρονική και οικουμενική η αξία της φιλίας
2η παράγραφος: Βασικά γνωρίσματα της φιλίας η θετική προδιάθεση προς τον άλλο / τα θετικά συναισθήματα προς το συνάνθρωπο
3η παράγραφος: Στήριξη φιλίας κάποτε στον ωφελιμισμό και κάποτε στην απόλαυση - ευχαρίστηση που μας προσφέρει ο άλλος
4η παράγραφος: Η πραγματική φιλία είναι δεσμός μεταξύ ατόμων με κοινές ηθικές αξίες - με αρετή
5η παράγραφος: Ο φίλος είναι συμπαραστάτης, σύμμαχος, σύμβουλός μας στην προσπάθειά μας να διαφυλάξουμε την ύπαρξή μας
Β1.
α. Λ
β. Σ
γ. Σ
δ. Σ
ε. Λ
Β2.
α)
Διαίρεση : ‘’Μπορούμε να διακρίνουμε . . . προξενεί ευχαρίστηση’’
Αιτιολόγηση : ‘’Και στις δύο περιπτώσεις . . . επειδή . . . απόλαυση’’
[Παραδείγματα : (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής . . . κ.τ.λ)]
β) Άλλωστε: προσθήκη
δηλαδή: επεξήγηση
Όταν: χρονική - υποθετική σχέση
λοιπόν: συμπέρασμα
δηλαδή: επεξήγηση
Όταν: χρονική - υποθετική σχέση
λοιπόν: συμπέρασμα
Β3.
α)
εγκωμίασαν: εξύμνησαν, επαίνεσαν, εκθείασαν
ευχαρίστηση: χαρά, ικανοποίηση, ευαρέσκεια, απόλαυση, αγαλλίαση, τέρψη
συναναστροφής: σχέσης, επαφής, παρέας
ακατάλυτη: άφθαρτη, ανθεκτική, αθάνατη
φθείρεται: καταστρέφεται, αλλοιώνεται
β)
οικεία: άσχετα, άγνωστα
επιδέξιος: αδέξιος, ανίκανος
ωφέλεια: βλάβη, ζημία
αξία: απαξία, ευτέλεια, αναξιότητα
αυστηρό: ήπιο, επιεική
Β4.
α)
‘’διά το χρήσιμον ‘’: για έμφαση στην αυτούσια παράθεση άποψης του Αριστοτέλη (στα αρχαία)
‘’αγαπά’’: για ανάδειξη της αμφιβολίας / υπαινιγμό ότι δεν είναι αυθεντικό το νόημα που περικλείεται
(υλικό ή ηθικό): επεξήγηση του νοήματος που προηγήθηκε ως επιπρόσθετο συμπλήρωμα / παρεμβολή (μπορεί να παραλειφθεί).
β)
β’ ενικό πρόσωπο (2η §): δείχνει/προσδίδει διάθεση επικοινωνίας και συναισθηματική προσέγγιση του συγγραφέα με τον αναγνώστη -> αμεσότητα, οικειότητα, ζωντάνια
-> στοιχείο προφορικότητας
α’ πληθυντικό πρόσωπο (3η §): τονίζεται η καθολικότητα / συλλογικότητα του νοήματος (ό, τι αναλύεται αφορά όλους), αλλά εντάσσοντας και τον εαυτό του ο συγγραφέας στο σύνολο προσδίδει ζωντάνια και αμεσότητα στο λόγο.
Γ1.
Επικοινωνιακό πλαίσιο: ομιλία / εισήγηση
Προσφώνηση:
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συμμαθητές,
Πρόλογος:
Έναρξη με αναφορά στη σημασία των αξιών στην πρόοδο, την οργάνωση της κοινωνίας ή Αναφορά στην κοινωνική αποξένωση, τον ατομικισμό που κυριαρχούν στις μέρες μας
Έναρξη με αναφορά στη σημασία των αξιών στην πρόοδο, την οργάνωση της κοινωνίας ή Αναφορά στην κοινωνική αποξένωση, τον ατομικισμό που κυριαρχούν στις μέρες μας
Ζητούμενο 1ο: Γνωρίσματα γνήσιας φιλίας:
-Αλληλοσεβασμός / Διασφάλιση ισότητας μεταξύ ατόμων / Κοινοί στόχοι / Ανεκτικότητα – αποδοχή της διαφορετικότητας, ιδιαιτερότητας / Αίσθηση ελευθερίας - ασφάλειας
-Ανιδιοτέλεια / Αλληλεγγύη / Αγάπη / Αυτοθυσία / Στήριξη σε δυσκολίες
-Ειλικρίνεια / Ουσιαστικός διάλογος / Ουσιαστική επικοινωνία / Ανταλλαγή απόψεων / Ουσιαστικοί δεσμοί / Εμπιστοσύνη
Ζητούμενο 2ο: Διαδίκτυο / Μέσα κοινωνικής δικτύωσης -> ρόλος στη δημιουργία σχέσεων φιλίας
Θετικός ρόλος / Προσφορά / Στήριξη φιλίας:
Η ουσιαστική εκμετάλλευση των συγκεκριμένων μέσων μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη υγιών σχέσεων, στη διεύρυνση των κοινωνικών οριζόντων και άρα στη στήριξη τη διάθεση του ατόμου για ανάπτυξη φιλικών σχέσεων
-Πλήθος ευκαιριών για επικοινωνία χωρίς τοπικούς περιορισμούς / Σε παγκόσμια κλίμακα / Δυνατότητα επιλογής ατόμων με κριτήριο το επίπεδο - ενδιαφέροντα - χαρακτηριστικά
-Στήριξη ατόμων που χαρακτηρίζονται από εσωστρέφεια / Ελευθερία έκφρασης / Ανάπτυξη σχέσεων και αποφυγή της απομόνωσης / Τόνωση κοινωνικότητας
-Δυνατότητα για κοινές δράσεις - ψυχαγωγία - ενασχόληση με κοινά ενδιαφέροντα - ανταλλαγή πληροφοριών - κοινές εργασίες . . .
Αρνητικός ρόλος / Αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη υγιών σχέσεων:
Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης χωρίς έλεγχο, περιορισμούς, μέτρο μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην προσπάθεια του ατόμου, κυρίως του νέου, να επικοινωνήσει, να γίνει αποδεκτός
-Απόσταση ατόμων /Σχέσεις απρόσωπες, επιφανειακές, απλοϊκές, χωρίς συναίσθημα
-Κυριαρχία ανωνυμίας / Έλλειψη σεβασμού και ειλικρίνειας / διάθεση εκμετάλλευση του άλλου
-Συχνά φαινόμενα σήμερα η διαδικτυακή παρενόχληση, ο διαδικτυακός εκφοβισμός τα κακοπροαίρετα σχόλια με στόχο την υποτίμηση του συνανθρώπου
Επίλογος:
Αναφορά στην ανάγκη παροχής ουσιαστικής καλλιέργειας στο άτομο, ώστε να επιδιώκει τη γνήσια φιλία
Αναφορά στην ανάγκη παροχής ουσιαστικής καλλιέργειας στο άτομο, ώστε να επιδιώκει τη γνήσια φιλία
ή
Αναφορά σε κινδύνους που εγκυμονεί η έλλειψη ουσιαστικών ανθρώπινων σχέσεων…
Σας ευχαριστώ που με ακούσατε
Επιμέλεια:
Ζωή Δουβεντζίδου
Σωτήρης Ζάχος
