ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - ΘΕΜΑΤΑ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2013

ΚΕΙΜΕΝΟ

Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία του. Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί, ταυτόχρονα όμως κι ένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς. Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει καταστήσει πιεστική και ανούσια.  Περιμένει λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα. Ακόμη όμως και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη, αλλά ότι αφθονεί στο Σύμπαν, ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιηθεί –όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας– ότι με τη ζωή αυτή η επικοινωνία εμφανίζεται, για το ορατό τουλάχιστον μέλλον, ανέφικτη. 

Με τη ζωή λοιπόν στο Σύμπαν είναι αδύνατο να επικοινωνήσουμε, η ζωή όμως γύρω μας ανθίζει. Η ζωή εδώ, σ’ έναν μικρό και πανέμορφο πλανήτη, ανέδειξε ύστερα από σιωπηλές διεργασίες που διήρκεσαν δισεκατομμύρια χρόνια μια θαυμαστή ποικιλία έμβιων όντων. Οι θάλασσες και τα δάση της Γης, τα βουνά και οι πεδιάδες της αποκαλύπτουν κάθε στιγμή τη γοητεία που κρύβουν τα χιλιάδες όμοια ή ανόμοια δημιουργήματα της εξελίξεως. Η ανεμώνη και το δελφίνι, ο αίλουρος αλλά και ο γυπαετός, τα ανθρώπινα όντα στις πολλαπλές φυλετικές τους παραλλαγές, είναι δίπλα μας, συμμέτοχα του ίδιου πλανήτη καιτου μέλλοντός του.  

Αποκαλύπτεται όμως επίσης σε όλη του την τραγική αντίφαση ότι ο άνθρωπος, αυτή η περιούσια κορύφωση της εξελίξεως, έχει διπλή υπόσταση. Από τη μια είναι ικανός για μεγάλες πράξεις, έμαθε με την επιστημονική του γνώση να κατανοεί τον κόσμο αλλά και γέννησε αριστουργήματα στον λόγο και στην τέχνη. Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες. Ελάχιστα, τέλος, σέβεται τις πολλαπλές εκφράσεις της ζωής, ενώ η φύση και οι θάλασσες του πλανήτη είναι συχνά τα θύματα των συμφερόντων του. Η υπερφίαλη αυτή στάση του ανθρώπου έχει αλλοιώσει έτσι ένα θαυμαστό περιβάλλον, που ωστόσο υπήρξε και το λίκνο της δικής του υπάρξεως. 

Είναι λοιπόν καιρός να κατανοήσει ο άνθρωπος ότι η ζωή αλλού ίσως υπάρχει, αλλά η προσδοκία να την συναντήσει δεν θα πραγματωθεί εύκολα. Η ζωή όμως στη Γη ανθίζει ακόμα και τον περιμένει. Αν όσο είναι ακόμα καιρός τείνει το χέρι του προς τη ζωή αυτή, το φυτικό και ζωικό της θαύμα, τον Άλλο και τους άλλους, ίσως αισθανθεί λίγο πιο άξιος έποικος της Γης. 

Έτσι είναι σοφότερο να εξαντλήσουμε τις προσπάθειες για καλύτερη επικοινωνία, εδώ στη Γη. Το περίεργο ωστόσο είναι ότι, όσο η επικοινωνία αυτή πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη,  μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί. Φαίνεται ότι αυτό που απαιτείται είναι κάτι περισσότερο από την τεχνολογική έκρηξη της εποχής: απαιτείται βαθύτερη παιδεία και ουσιαστικότερες αξίες του πολιτισμού. Οι εφιάλτες, άλλωστε, από τα περιβαλλοντικά προβλήματα πληθαίνουν,  και η Γη δεν φαίνεται να αντέχει για καιρό ακόμα την αφροσύνη μας. 

Σημασία επομένως δεν έχει να συναντηθούμε –αν ποτέ συναντηθούμε– στο πολύ μακρινό μέλλον με κάποια όμοια ή ανόμοια με μας δημιουργήματα της εξελίξεως. Το σπουδαίο θα ήταν να μπορούμε τότε να υπερηφανευθούμε, σε χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια, ότι το αθρώπινο είδος έχει κατακτήσει υψηλά επίπεδα ισότητας και αξιών, και ότι οι πόλεμοι έχουν εκλείψει και ότι η Γη, το λίκνο της ανθρώπινης ζωής, έχει επουλώσειτις πληγές στις θάλασσες, τα δάση ή την ατμόσφαιρά της, και είναι πάλι ένας πανέμορφος πλανήτης. Διάσπαρτα άλλωστε, εδώ ή εκεί, θα βρίσκονται πάντοτε τα επιτεύγματα των σπουδαίων πολιτισμών, που αιώνες τώρα συνοδεύουν τη διαδρομή του ανθρώπου. 

Η «εξωγήινη μοναξιά», λοιπόν, δεν φαίνεται ότι θα εγκαταλείψει εύκολα τον άνθρωπο. Η γήινή του ωστόσο μοναξιά, που είναι επικίνδυνη και πιο ανάλγητη, είναι μεγάλη ανάγκη να απαλυνθεί. Τότε θα αναδειχθεί η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου, και η αναζήτηση της εξωγήινης ζωής θα αποκτήσει άλλο περιεχόμενο και νόημα. 

Γιώργος Γραμματικάκης, Ένας Αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής. 

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013. 2η

έκδοση (Διασκευή).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε

(100-120 λέξεις).

Μονάδες 25 

Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος που ακολουθεί: «…όσο η επικοινωνία […] πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί». 

Μονάδες 10 

Β2. α) Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου του κειμένου: 

«Αποκαλύπτεται όμως … υπάρξεως». 

Μονάδες 3

β) Να βρείτε μέσα στο κείμενο τέσσερα παραδείγματα μεταφορικής χρήσης του λόγου. 

Μονάδες 4

Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: 

ταυτόχρονα, γέννησε, αισθανθεί, πληθαίνουν, ανάλγητη

Μονάδες 5 

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: 

ανούσια, εμφανίζεται, ανέφικτη, πυκνώνει, υψηλά

Μονάδες 5 

Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού («Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι;») (μονάδες 3), καθώς και της διπλής παύλας («−όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας−») που υπάρχουν στην πρώτη παράγραφο του κειμένου (μονάδες 2). 

Μονάδες 5

β) Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική στο απόσπασμα που ακολουθεί: «Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες». 

Μονάδες 3

Γ1. Σε άρθρο που πρόκειται να αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του σχολείου σας να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά με: 

α) τις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει η έλλειψη σεβασμού του ανθρώπου προς το φυσικό περιβάλλον και

β) τους τρόπους με τους οποίους μπορεί ο άνθρωπος να αποκαταστήσει τη σχέση του με αυτό (500-600 λέξεις). 

Μονάδες 40 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α1.

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ: Ανάγκη τόνωσης της «επικοινωνίας» του ανθρώπου με το περιβάλλον του (με το συνάνθρωπο και τη Φύση)

1^η παράγραφος: Ενδιαφέρον ανθρώπου για τη ζωή σε άλλους πλανήτες και παράλληλη αδιαφορία και έλλειψη σεβασμού για τις συνθήκες ζωής στη Γη

2^η παράγραφος: Η εξέλιξη διαμόρφωσε έναν υπέροχο πλανήτη με θαυμαστή ποικιλομορφία

3^η παράγραφος: Ο άνθρωπος ικανός για επιστημονικά και καλλιτεχνικά επιτεύγματα αλλά και για προβλήματα, ανάμεσα στα οποία και η οικολογική καταστροφή

4^η παράγραφος: Αναγκαίο το ενδιαφέρον για το περιβάλλον και την επικοινωνία

5^η παράγραφος: Αναγκαία η βελτίωση της επικοινωνίας (η οποία αλλοιώνεται από την κυριαρχία της τεχνολογίας), γεγονός που απαιτεί ουσιαστική παιδεία και ενίσχυση πολιτιστικών αξιών

6^η παράγραφος: Σημασία δεν έχει η επικοινωνία με εξωγήινα δημιουργήματα αλλά η επίλυση των σημερινών προβλημάτων και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος

7^η παράγραφος: Ανάγκη περιορισμού της μοναξιάς του ανθρώπου, ώστε να αναδειχθεί η μοναδικότητά του

Β1.

Θεματική Περίοδος: Η συχνότητα της ψηφιακής επικοινωνίας ευνοεί τη μοναξιά και την αποξένωση των ανθρώπων.

Ανάλυση: Στροφή / Εθισμός σύγχρονου ανθρώπου στην εύκολη ψηφιακή επικοινωνία

-> σπατάλη χρόνου σε απρόσωπες, επιφανειακές, χωρίς συναίσθημα και, συχνά, ειλικρίνεια σχέσεις

-> έλλειψη χρόνου για πραγματική, άμεση, ουσιαστική επικοινωνία με το συνάνθρωπο

-> απομόνωση, κοινωνική αλλοτρίωση

Κατακλείδα: -> μοναξιά, αποξένωση ανθρώπου

Β2. 

α)

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: Αποκαλύπτεται όμως επίσης … διπλή υπόσταση.

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ: Από τη μια είναι ικανός … θύματα των συμφερόντων του.

ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ: Η υπερφίαλη αυτή στάση … της δικής του υπάρξεως.

β)

- η ζωή γύρω μας ανθίζει (2^η παρ.)

- γέννησε αριστουργήματα(3^η παρ.)

- ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία(3^η παρ.)

- τείνει το χέρι προς τη ζωή (4^η παρ.)

- τεχνολογική έκρηξη (5^η παρ.)

- έχει επουλώσει τις πληγές στις θάλασσες(6^η παρ.)

Β3. 

α)  ΣΥΝΩΝΥΜΑ

ταυτόχρονα: παράλληλα, συγχρόνως, συνάμα

γέννησε: δημιούργησε, έπλασε

αισθανθεί: νιώσει

πληθαίνουν: αυξάνονται, πολλαπλασιάζονται

ανάλγητη: σκληρή, άπονη, απάνθρωπη

β) ΑΝΤΩΝΥΜΑ

ανούσια: ουσιαστική, ουσιώδη, σημαντική

εμφανίζεται: εξαφανίζεται, εξαλείφεται

ανέφικτη: εφικτή, πραγματοποιήσιμη

πυκνώνει: αραιώνει, μειώνεται

υψηλά: χαμηλά, μικρά

Β4. 

α) χρήση ερωτηματικού: ο συγγραφέας εκφράζει τον προβληματισμό/ την αμφιβολία του με έμφαση, ζωντάνια και αμεσότητα ως αφορμή για προβληματισμό και του αναγνώστη προκαλώντας την προσοχή του και ως προετοιμασία ταυτόχρονα για την απάντηση που δίνει στη συνέχεια.

Χρήση διπλής παύλας: το νόημα που περικλείεται αποτελεί συμπλήρωμα ως απαραίτητη παρεμβολή από το συγγραφέα στο βασικό νόημα της περιόδου.

β) Από την άλλη, από τον ίδιο τον άνθρωπο σφραγίζεται η ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιούνται τα υλικά αγαθά και συντηρούνται η αδικία και οι ανισότητες.

Γ1.

Τ Ι Τ Λ Ο Σ:

Άνθρωπος και Φυσικό Περιβάλλον

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ:

Αναφορά στο πλήθος των προβλημάτων που απειλούν το σύγχρονο άνθρωπο και ένταξη σε αυτά της οικολογικής καταστροφής…

ή

 Αναφορά στο πλήθος των επιτευγμάτων που έχει να επιδείξει η εποχή και αντίθεση με τα προβλήματα που μας απειλούν, ανάμεσα στα οποία και η οικολογική καταστροφή…

ή

 Αναφορά στην τεχνολογική πρόοδο και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου που δε συνοδεύονται από σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον, γεγονός που ευνοεί την οικολογική καταστροφή…  

 ή

 Αναφορά στην πρόσφατη οικολογική καταστροφή που προκάλεσε η έκρηξη στο πυρηνικό εργοστάσιο της Φουκουσίμα ως ενδεικτικό του πλήθους των γεγονότων που επιτείνουν καθημερινά την οικολογική καταστροφή…

Κ Υ Ρ Ι Ο  Θ Ε Μ Α:

Α) Επιπτώσεις που έχει προκαλέσει η έλλειψη σεβασμού του ανθρώπου προς το φυσικό περιβάλλον

 (Σχόλιο: Η διατύπωση του ερωτήματος δημιούργησε προβλήματα σε αρκετούς υποψηφίους, δυστυχώς και σε εκπαιδευτικούς. Το ερώτημα διατυπώθηκε ως εξής: "...να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά με τις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει η έλλειψη σεβασμού του ανθρώπου προς το φυσικό περιβάλλον".

Κάποιοι θεώρησαν ότι απαιτεί εντοπισμό επιπτώσεων προς το φυσικό περιβάλλον, τελείως μονόπλευρα. Άραγε επιπτώσεις από τι; Μήπως από την έλλειψη σεβασμού του ανθρώπου ... σε τι;;;;;

Η σύνταξη δείχνει καθαρά ότι ο άνθρωπος δε δείχνει σεβασμό προς το φυσικό περιβάλλον και το ερώτημα απαιτεί τις επιπτώσεις από τη συγκεκριμένη έλλειψη σεβασμού. Άρα επιπτώσεις τόσο στο περιβάλλον που καταστρέφεται όσο και στον άνθρωπο που βιώνει τη συγκεκριμένη καταστροφή.)

 Έλλειψη σεβασμού στο φυσικό περιβάλλον

=> οικολογική καταστροφή / ρύπανση ατμόσφαιρας, μόλυνση εδάφους και υδάτων, εξαφάνιση χλωρίδας και πανίδας, εξάντληση φυσικών πόρων

=>

- Προβλήματα υγείας

- Κίνδυνοι για τη μελλοντική πορεία του πολιτισμού, αφού η χρήση εναλλακτικών μορφών ενέργειας δεν έχει διασφαλιστεί / κίνδυνος επιστροφής σε πρωτόγονες καταστάσεις

- αισθητική καταστροφή που περιορίζει τη δυνατότητα του ανθρώπου να αποκομίσει ηρεμία, γαλήνη, ξεκούραση  από την επαφή του με τη φύση και να αποβάλλει τα αρνητικά συναισθήματα που συσσωρεύει καθημερινά

- Συγκρούσεις για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, οι οποίοι περιορίζονται διαρκώς

- Μετανάστευση πληθυσμών, κυρίως προς τον αναπτυγμένο κόσμο, εξαιτίας της ερήμωσης περιοχών του πλανήτη

- Καταστροφή πολιτιστικών μνημείων

…

Β) Τρόποι αποκατάστασης της σχέσης ανθρώπου – περιβάλλοντος

Οικογένεια και Εκπαίδευση:

-καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης μέσω προτύπων, επαφής του παιδιού με το φυσικό περιβάλλον, ενημέρωσης ως προς την αξία του περιβάλλοντος

-ενίσχυση της αυτογνωσίας μέσω της προσέγγισης του παιδιού ως ιδιαιτερότητα, ώστε να εγκαταλειφθεί η υλιστική νοοτροπία

Πολιτεία και Διεθνείς Οργανισμοί:

-παροχή κονδυλίων για ενίσχυση της έρευνας με στόχο την ουσιαστική αξιοποίηση εναλλακτικών μορφών ενέργειας

-επενδύσεις σε υποδομές – βιολογικός καθαρισμός / ανακύκλωση / υγειονομική ταφή απορριμμάτων

-σύγχρονο νομικό πλαίσιο που να θέτει αυστηρές προδιαγραφές ως προς τη λειτουργία των εργοστασίων… και επιβολή αυστηρών ποινών σε επιχειρήσεις, χώρες, τοπικές κοινότητες που επιβαρύνουν το περιβάλλον

Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις / Πνευματικοί Άνθρωποι / Μέσα μαζικής ενημέρωσης:

-άσκηση πίεσης σε οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες, ώστε να αναλάβουν ευθύνες απέναντι στο περιβάλλον

-ενημέρωση κοινής γνώμης ως προς τους κινδύνους της οικολογικής καταστροφής, με στόχο την ευαισθητοποίηση και δραστηριοποίηση του κοινού

…

Ε Π Ι Λ Ο Γ Ο Σ

Ανάγκη συνεργασίας του συνόλου των φορέων, ώστε να αποφευχθούν αποσπασματικές προσπάθειες που δεν επιφέρουν ουσιαστικά αποτελέσματα…

ή

Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι πρωτίστως θέμα παιδείας, η οποία θα οδηγήσει στη συνειδητοποίηση της άρρηκτης σχέσης μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος και τελικά σε ένα διαφορετικό νόημα ζωής…

ή 

Διατύπωση ανησυχιών για το μέλλον, αφού μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει ουσιαστικές και συντονισμένες προσπάθειες…

Σωτήρης Π. Ζάχος

Ζωή Δουβεντζίδου