ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ &
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Γιατί να μαθαίνουμε ιστορία;
Γιατί δεν αγαπάνε οι μαθητές την ιστορία; Οι απαντήσεις
είναι γνωστές. Γιατί συνήθως πρέπει να τη μάθουν παπαγαλία, γιατί συνήθως
μαθαίνουν για προσωπικότητες και όχι για την κοινωνία, γιατί μαθαίνουν κυρίως
για την παλαιότερη ιστορία και όχι τη νεότερη. Ο σημαντικότερος όμως λόγος που
η ιστορία είναι απωθητική για τους μαθητές, είναι ότι το σχολείο δεν καταφέρνει
να συνδέσει τη ζωή των μαθητών με το παρελθόν. Δεν καταλαβαίνουν γιατί να
πρέπει να τα μάθουν όλα αυτά. Όπως μου έλεγαν κάποιοι φοιτητές μου: «Γιατί,
κύριε, να πρέπει να μαθαίνουμε ιστορία; Εμείς κοιτάμε μπροστά. Κοιτάμε στο
μέλλον».
Αυτό που δεν καταλάβαιναν οι
φοιτητές μου και δεν καταλαβαίνουν όσοι δεν εκτιμούν την αξία της γνώσης του
παρελθόντος, είναι ότι τελικά όλοι μας είμαστε προϊόντα της ιστορίας. Ό,τι
έχουμε στο μυαλό μας έρχεται από τους προηγούμενους από εμάς. Ακόμη και οι
λέξεις που χρησιμοποιώ για να γράψω αυτές τις γραμμές, δεν είναι δικές μου.
Έρχονται από τους προηγούμενους από μένα. Και βέβαια το πιο σημαντικό δεν είναι
οι λέξεις. Είναι οι πεποιθήσεις, οι αξίες, οι γνώσεις ακόμη και οι κανόνες.
Εμείς αποφασίζουμε για τους κανόνες που ρυθμίζουν τη ζωή μας; Όχι βέβαια. Οι
προηγούμενοι από εμάς αποφασίζουν. Εμείς γεννιόμαστε μέσα σε ένα πολιτισμό, σε
ένα κοινωνικό περιβάλλον που όλα αυτά έχουν ήδη διαμορφωθεί. Είναι τόσο μεγάλο
το βάρος του παρελθόντος πάνω στο παρόν, που ένας ιστορικός έχει ισχυριστεί
κάτι που όταν το είχα πρωτοακούσει είχα εντυπωσιαστεί: «Οι νεκροί μάς
κυβερνούν». Βαριά κουβέντα. Δεν συμφωνώ εντελώς όμως, καθώς και εμείς επιδρούμε
στον τρόπο που εξελίσσεται η ιστορία και έχουμε ευθύνη απέναντι στις
μελλοντικές γενιές ως μελλοντικοί νεκροί που αναπόφευκτα είμαστε όλοι μας.
Αξίζει να μαθαίνουμε για αυτούς τους νεκρούς.
Αξίζει να γνωρίζουμε τι έκαναν,
πώς σκέφτονταν, πώς ζούσαν. Αξίζει γιατί αυτοί είναι που διαμόρφωσαν τον κόσμο
που μας περιβάλλει. Η γνώση του παρελθόντος είναι απαραίτητη για την κατανόηση
του παρόντος. Ή, για να το πούμε με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να καταλάβουμε το
σήμερα αν δεν ξέρουμε σε βάθος το χθες. Η ιστορία είναι μια πράξη αυτογνωσίας,
μια πράξη γνώσης για τον συλλογικό μας εαυτό, απαραίτητη για να καταλάβουμε τον
πολιτισμό μας.
Δεν μαθαίνουμε ιστορία για χάρη
των προηγουμένων. Όντως αυτοί έφυγαν και δεν έχει πια καμία σημασία για αυτούς.
Μαθαίνουμε ιστορία για εμάς, για να μάθουμε από τα λάθη των προηγουμένων, να
δούμε τι λειτούργησε καλύτερα για εκείνους και τι όχι. Μαθαίνουμε ιστορία για
να καταλάβουμε ποιοι είμαστε και να σκεφτούμε πού θέλουμε να πάμε. […]
[Ραϋμόνδος Αλβανός,
Ο ελληνικός εμφύλιος. Μνήμες σε πόλεμο και σύγχρονες πολιτικές
ταυτότητες, εκδ. Επίκεντρο, 2022 (από τον Πρόλογο του βιβλίου)].
ΚΕΙΜΕΝΟ
2
Θυμάμαι, άρα ζω;
Εις σε προστρέχω, μνήμη, με πολύ σεβασμό, σαν να μου
ήσουν ξένη, σαν να μην έχουμεφάει μαζί ψωμί και δάκρυα, σαν να μην ξέρω ότι
χάρη σ’ εσένα επιστρέφει ο απολωλώς* καιρός.
Θέλω να αφιερώσω στη μνήμη και
στη ζωτική της σημασία κάποιες σκέψεις, αλλά, επειδή έχω μια τόσο στενή σχέση
μαζί της και μια ευγνώμονα οικειότητα, φοβάμαι μήπως όσα πω περιπέσουν σε έναν
κάπως οικογενειακό τόνο, ατημέλητον, καθισμένον χαλαρά γύρω από την
προχειρότητα. Με φοβίζει, ίσως και με καθησυχάζει μαζί, η πεποίθησή μου ότι η
μνήμη είναι το δεύτερο εγώ μας.
Το ότι επιμένω να μιλώ για τη
νοσταλγία δεν μοιάζει σαν να έχω βγει από το θέμα, που είναι η επέτειος. […]
Τι είναι η επέτειος; Την προς
αυτήν ευσέβεια μάς την εμφυσά το περιβάλλον, το παράδειγμα, ή είναι ένστικτο
ριζωμένο βαθιά στο φόβο μας ότι θα εκδιωχθούμε από τον παράδεισο της μνήμης;
[…]
Για να επανέλθω στα γήινα, η
επέτειος είναι και μια μέρα άκρως κοινωνική. Πάει παντού. Και σε χαρές, και σε
απώλειες. Διότι έχουν και οι απώλειες κάθε τόσο τα γενέθλιά τους – αυτές κι αν
δεν θέλουν να ξεχαστούν…
Και βεβαίως η επέτειος διαπνέεται
και από βαθύ πατριωτισμό. Τιμά τους ήρωες, συντονίζει τον ηρωισμό με το
βηματισμό της σημαίας, παρελαύνουν οι Θερμοπύλες, δάφνινο στεφάνι στον άγνωστο
στρατιώτη και, σιωπηρά, στον κάθε αγνοούμενο.
Για να δώσω και την πιο εγκόσμια
μορφή στην επέτειο, ας πω ότι είναι ένα δωρεάν μεταφορικό μέσον με το οποίο μεταφέρεται
το πολυπληθές παρελθόν εδώ στο παρόν.
Και ιδού, επιστρέφουν οι γονείς
μας, έρχονται κι άλλου είδους αγάπες, άλλες
συνοδευόμενες από το αίσθημα, άλλες ασυνόδευτες […] –
ιδού η νύφη ακόμα ερωτευμένη με το νυφικό της, γενέθλια, χρονιάρικα πια τα παιδιά
σου, γενέθλια γενέθλια γενέθλια, κοντά η ενηλικίωση, και ακόμα τα κρατάει
αγκαλιά και τα θηλάζει εκείνη η παλιά φωτογραφία σου.
[…]
ΚΕΙΜΕΝΟ
3
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Προεισαγωγικά θα σας πω την ιστορία του ταγαριού*. Το
βρήκα καταχωνιασμένο σε μια παλιά κασέλα. Κι αυτή από το χωριό. Όταν το έδειξα
της μαμάς μου γέλασε. Στα φοιτητικά της χρόνια το χρησιμοποιούσε ως τσάντα.
Ήταν άβολο γι’ αυτήν τη δουλειά αλλά ήταν τότε της μόδας. Εξέφραζε οικολογικές
ανησυχίες επίσης. Μου λέει να το πας της γιαγιάς σου. Ήθελε προφανώς να το
ξεφορτωθεί. Δεν ξέρω τι μπορεί να της θύμιζε.
Η γιαγιά μου επιμένει να ζει στο
χωριό. Στο σπίτι της έχει θερμοσίφωνα και τηλεόραση. Την επισκέφτηκα στις
διακοπές του Πάσχα. Έχω το όνομά της και είμαι η αδυναμία της. Της έδειξα το
ταγάρι και συγκινήθηκε. Το είχε φτιάξει η δική της μαμά στον αργαλειό. Ήταν
μέρος της προίκας της. «Πράγματα για μια ζωή» σχολίασε. Φυσικά έκανε λάθος στο
μέτρημα. Ήδη το ταγάρι είχε χρησιμοποιηθεί από τρεις γενιές. Ήταν βαμμένο με
φυτικές βαφές και είχε ωραία λαμπερά σχέδια. Μου διηγήθηκε τα νυχτέρια** που
έκαναν τότε υφαίνοντας στον αργαλειό με το φως του λυχναριού. Η μαμά της. Τα
έλεγε αυτά με νοσταλγία. Η γιαγιά.
Εν τω μεταξύ η ώρα πλησίαζε εννιά
και αντανακλαστικά είχε ανοίξει την τηλεόραση για τις ειδήσεις.
Της λέω γιαγιά γιατί δεν έρχεσαι να μείνεις μαζί μας στην
Αθήνα.
– Γιατί τι θα έχω παραπάνω εκεί;
**
νυχτέρι: εργασία κατά τη διάρκεια της νύχτας
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά τους λόγους (παράγραφοι 2-4) για τους οποίους,
σύμφωνα με τον συγγραφέα του Κειμένου 1, είναι σημαντικό να μαθαίνουμε ιστορία
(70-80 λέξεις).
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Με βάση τα Κείμενα 1 και 2 να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω
περιόδους λόγου ως σωστές ή λανθασμένες, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο
γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος
(δεν χρειάζεται να αναφέρετε συγκεκριμένο χωρίο κειμένου).
α. Το παρελθόν δεν επηρεάζει τις στάσεις και τις αντιλήψεις μας (Κείμενο
1).
β. Μαθαίνουμε ιστορία για να κατανοήσουμε αποκλειστικά το παρελθόν (Κείμενο
1).
γ. Η γνώση της ιστορίας βοηθά να γνωρίσουμε τους εαυτούς μας και τον
πολιτισμό μας (Κείμενο 1).
δ. Η επέτειος σχετίζεται και με ευχάριστα και με δυσάρεστα γεγονότα της ζωής
(Κείμενο 2).
ε. Μέσω των επετείων το παρελθόν συνδέεται με το παρόν (Κείμενο 2).
Μονάδες 10
Β2. α. Ποια μορφή έχει ο τίτλος του Κειμένου 1 (μονάδες 4) και ποιος είναι ο επικοινωνιακός του ρόλος; (μονάδες 6)
β. Ποιο υφολογικό αποτέλεσμα έχει η παρεμβολή του ευθέος λόγου στο τέλος της πρώτης
παραγράφου: «Γιατί, κύριε, να πρέπει … μέλλον»; (μονάδες 5)
Μονάδες 15
Μονάδες 15
Θέμα Γ
Γ1. Τι αντιπροσωπεύει το ταγάρι για την οικογένεια της αφηγήτριας;
Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με τρεις (3) κειμενικούς
δείκτες.
Εσείς, αν ήσασταν στη θέση της αφηγήτριας, θα κρατούσατε
το ταγάρι ή όχι και γιατί; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
Δ1. «Αξίζει να μαθαίνουμε για αυτούς τους νεκρούς. Αξίζει να γνωρίζουμε τι
έκαναν, πώς σκέφτονταν, πώς ζούσαν». Με αφορμή τη διαπίστωση του συγγραφέα και αξιοποιώντας
δημιουργικά τα Κείμενα 1 και 2:
α) να εκφράσετε
την άποψή σας για την αξία της ιστορικής γνώσης και
β) να αναφέρετε
βιωματικούς τρόπους που μπορούν να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον σας για το
ιστορικό παρελθόν. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου που θα δημοσιευτεί
στην ιστοσελίδα του σχολείου σας. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α
Α1. Στην
αναγκαιότητα της γνώσης και της μελέτης της ιστορίας αναφέρεται το κείμενο. Η
συγκεκριμένη γνώση είναι σημαντική, αφού το παρόν είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με
το παρελθόν και έχει διαμορφώσει τον τρόπο που επικοινωνούμε, τις αντιλήψεις,
τις γνώσεις και τα ιδανικά μας. Παράλληλα, συμβάλλει στη συνειδητοποίηση του
κόσμου μας, του εαυτού μας και στην καλλιέργεια εθνικής συνείδησης ενώ, τέλος,
αποτελεί πηγή άντλησης διδαγμάτων, ώστε να αποφευχθούν λάθη, και πυξίδα για τη
μελλοντική πορεία μας.
Β1.
Λ
Λ
Σ
Σ
Σ
Β2.
α) Ο τίτλος του κειμένου «Γιατί να μαθαίνουμε ιστορία;» διατυπώνεται με ερώτηση.
Χρησιμοποιώντας υποτακτική έγκλιση και ρήμα σε α’ πληθυντικό πρόσωπο ο
συγγραφέας εκφράζει τον προβληματισμό του σύγχρονου ανθρώπου όσον αφορά στη
σπουδαιότητα μελέτης της ιστορίας. Ο συντάκτης μεταφέρει στον αναγνώστη τις
ανησυχίες του, προκειμένου να τους ευαισθητοποιήσει και να τους αφυπνίσει
σχετικά με την αξία της ιστορικής γνώσης. Διατυπώνει τη συγκεκριμένη απορία
εσκεμμένα ως αφορμή- προετοιμασία για να δώσει την απάντηση στη συνέχεια ότι ο
σύγχρονος άνθρωπος έχει ανάγκη την ιστορική γνώση ως στήριγμα στη ζωή του.
Επιπλέον, με τη χρήση της ερώτησης, αλλά και του α’ πληθυντικού προσδίδεται στο
λόγο έμφαση, ζωντάνια, αμεσότητα, οικειότητα και δημιουργείται κλίμα διαλόγου.
β) Με τη χρήση του ευθέος λόγου ο συγγραφέας εκφράζει τη
βιωματική εμπειρία του, παραθέτοντας τις απορίες των φοιτητών του σχετικά με τη
χρησιμότητα της ιστορίας. Επιπλέον, προσδίδεται στον λόγο ζωντάνια, αμεσότητα
και παραστατικότητα ενώ δημιουργείται κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη, καθώς
εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι συχνά οι νέοι δεν συνειδητοποιούν την αξία της
ιστορικής γνώσης. Μέσω αυτής της γλωσσικής επιλογής το κείμενο χαρακτηρίζεται
από φυσικότητα και προφορικότητα, «σπάει» η μονοτονία του και προσελκύεται το
ενδιαφέρον του αναγνώστη.
Β3.
-Ασύνδετο σχήμα: “Τιμά τους ήρωες… στρατιώτη”
-Μεταφορά: “ ας πω ότι είναι…παρόν”
-Επανάληψη:” γενέθλια γενέθλια γενέθλια”
-Με τη χρήση ασύνδετου σχήματος δίνεται έμφαση στο πλήθος των επετειακών
πατριωτικών εκδηλώσεων ενώ προσδίδεται στον λόγο ζωντάνια, παραστατικότητα και
συναισθηματική ένταση.
-Με τη χρήση μεταφοράς η συγγραφέας δίνει έμφαση στην άμεση σύνδεση του
παρελθόντος με το παρόν με τρόπο ζωντανό και παραστατικό, ευαισθητοποιώντας τον
αναγνώστη σχετικά με την αξία της ιστορικής επετείου.
-Με
την επανάληψη της λέξης “γενέθλια” αποδίδεται εμφατικά η σημασία της
συγκεκριμένης επετείου που δηλώνει το πέρασμα των χρόνων.
Το ταγάρι
αντιπροσωπεύει την ιστορική πορεία της οικογένειας της αφηγήτριας, τους
κοινούς δεσμούς και τα βιώματα που συνδέουν τις τρεις γενιές, τις ρίζες της.
Κειμενικοί δείκτες
-πρωτοπρόσωπη
αφήγηση «προεισαγωγικά…γέλασε»: προσδίδει βιωματικό χαρακτήρα στην
αφήγηση
-Βραχυπερίοδος λόγος: «της έδειξαν… προίκας της»: Με σαφή, λιτό τρόπο
καταδεικνύεται η συναισθηματική αξία που είχε το ταγάρι για τη γιαγιά.
-εικόνα:
«μου διηγήθηκε… λυχναριού»: αισθητοποιείται ο κόπος που κατέλαβε η γιαγιά με τη
μητέρα της για τη δημιουργία του ταγαριού, προσδίδοντάς του
συναισθηματική αξία.
Προσωπική άποψη: αν ήμουν στη θέση της αφηγήτριας θα κρατούσα το ταγάρι. Αιτιολόγηση:
- σύνδεση με την
παράδοση
- διαφύλαξη της
συνέχειας της οικογένειας
- σεβασμός στην
ιστορία της οικογένειας
- συναισθηματική
αξία- κειμήλιο
- επαφή με τις
ρίζες μου
(ο μαθητής θα
μπορούσε να δώσει και διαφορετική απάντηση, εφόσον την τεκμηρίωνε)
ΘΕΜΑ Δ
Δ1.
Τίτλος: «Ιστορία, στήριγμα και των σύγχρονων κοινωνιών», «Είμαστε η συνέχεια των
προγόνων μας», «Το παρελθόν τροφοδοτεί το παρόν», «Η ιστορία αποτελεί πηγή
έμπνευσης», «Η αναγκαιότητα της ιστορικής γνώσης»…
Αδιαφορία νέων
για ιστορία-παρελθόν-παράδοση
αλλά παραμένει σημαντική
η ιστορική γνώση και σήμερα
Ή
Αναφορά σε προβλήματα
των σύγχρονων κοινωνιών (έλλειψη συνοχής, αδιαφορία για τα κοινά, αλλοίωση
ταυτότητας,…), τα οποία οφείλονται σε άγνοια της ιστορίας καταδεικνύοντας την
αξία της γνώσης του παρελθόντος
Αξία ιστορικής
γνώσης:
- επαφή με το
ιστορικό παρελθόν -> ουσιαστική κατανόηση της παράδοσης και επαφή με κοινά
δεδομένα -> τόνωση εθνικής συνείδησης/συνοχή -> κοινές προσπάθειες ->
πρόοδος // άμυνα σε ξενομανία στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, διαφύλαξη
εθνικών ιδιαιτεροτήτων
- επαφή με αγώνες για ελευθερία και δημοκρατία // επαφή με λάθη που προηγήθηκαν -> άντληση διδαγμάτων, έμπνευσης, κινήτρων / συνειδητοποίηση της αξίας της ελευθερίας και δημοκρατίας -> αγωνιστικότητα / εγκατάλειψη αδράνειας, αδιαφορίας για τα κοινά / συμμετοχή και διάθεση προσφοράς στο σύνολο
Βιωματική
προσέγγιση παρελθόντος / ιστορίας:
- επισκέψεις σε
μουσεία, ιστορικούς και αρχαιολογικούς χώρους -> πιο άμεση και ουσιαστική
επαφή με το παρελθόν, με αντικείμενα, τρόπο οργάνωσης και ζωής, χώρους όπου
εκτυλίχτηκαν σημαντικά γεγονότα -> διαμόρφωση εικόνας για την πραγματικότητα
του παρελθόντος -> ενδιαφέρον για την ιστορία
- συμμετοχή σε εκπαιδευτικές ερευνητικές εργασίες, σε καλλιτεχνικά δρώμενα με αντικείμενο το παρελθόν, σε επετειακές εκδηλώσεις -> προσωπική αναζήτηση, επεξεργασία και οργάνωση πληροφοριών, εμβάθυνση στο παρελθόν -> αποφυγή της επιφανειακής προσέγγισης -> ουσιαστική κατανόηση της σημασίας της ιστορίας -> τόνωση ενδιαφέροντος
- Έκφραση
απαισιοδοξίας, ανησυχιών αφού η προσέγγιση της ιστορίας παραμένει αποσπασματική
και στηρίζεται στην αποστήθιση, γεγονός που εμποδίζει την κατανόηση της
σημασίας της και την αξιοποίησή της
Ή
- Αναφορά ευθύνης
της οικογένειας και της εκπαίδευσης στην ουσιαστική προσέγγιση της ιστορίας και
τη συνειδητοποίηση της αξίας της
Ή
- Αναφορά στους
κινδύνους που απορρέουν από την άγνοια του παρελθόντος, ώστε να καταδειχτεί η σημασία
του
Επιμέλεια:
Σωτήρης Ζάχος, Στέλλα Τσούτσα, Αντιγόνη Μπιτελούλη, Στέλλα Γαλάνη
